125-27 Kasım 2021-Online-Erzurum E-ISBN 978-605-74839-6-6 ERZURUM Değerli Akademisyenler, Meslektaşlarımız ve Sevgili Öğrenciler, Erzurum Teknik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi tarafından 25-27 Kasım 2021 tarihleri arasında online olarak düzenlenecek olan “I. Uluslararası Sağlık Bilimleri ve Multidisipliner Yaklaşımlar Kongresi”ne sizleri davet etmekten mutluluk duymaktayız. Ana teması “Sağlık Bilimleri Alanında Güncel Konular” olan kongremizin temel amacı; sağlık bilimleri alanının gelişimine katkıda bulunmak ve bu alanlarda güncel gelişmeleri/deneyimleri paylaşmak, sağlık profesyonelleri arasındaki iletişim ve iş birliğini artırarak ülkemizdeki ve uluslararası düzeydeki bilim insanlarını bir araya getirmektir. Kongremiz sağlık alanındaki tüm meslek grupları ile akademisyen ve öğrencilerine açıktır ve bilimsel olarak hazırlanmış her türlü çalışmanın sunulmasına imkân sağlayacaktır. Mesleki ve bilimsel açıdan son gelişmelerin paylaşılması ve tartışılması için kongremizde bildiri sunumlarına geniş yer verilecektir. Katkı ve desteklerinizle başarılı bir kongre gerçekleştirmeyi ümit ediyoruz. Kongremizde sizleri aramızda görmekten büyük bir onur ve mutluluk duyacağız. Saygılarımızla. Kongre Başkanı Prof. Dr. Elanur YILMAZ KARABULUTLU I. INTERNATIONAL CONGRESS OF HEALTH SCIENCES AND MULTIDISCIPLINARY APPROACHES Dear Academicians, Colleagues and Students, We are pleased to invite you to the I. International Congress of Health Sciences and Multidisciplinary Approaches. We are honored and happy to organize the first meeting of our congress, which will be held virtually on 25-27 November 2021. The main theme of our congress is "Current Issues in the Field of Health Sciences". The aim of our congress is to contribute to different fields of health sciences by sharing the current developments/experiences in these fields. We would like to achieve a multidisciplinary approach by contributing the different fields of health sciences, and by bringing together health professionals and scientists. Our congress is open to all professional groups, academicians and students in the fields of health sciences, and will allow to the presentation of all kinds of scientifically prepared studies. The paper presentations will be given wide coverage in our congress in order to share and discuss the latest professional and scientific developments. We hope to have a successful congress with your contribution and support. It will be a great honor and pleasure to see you among us at our congress. Best Regards, Prof. Dr. Elanur YILMAZ KARABULUTLU Congress President 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 2 DÜZENLEME KURULU/ORGANIZATION COMMITTEE ONURSAL BAŞKAN/CONGRESS HONORARY PRESIDENT Prof. Dr. Bülent ÇAKMAK KONGRE BAŞKANI/CONGRESS RESIDENT Prof. Dr. Elanur YILMAZ KARABULUTLU KONGRE SEKRETERYASI/CONGRESS SECRATARIAT Dr. Öğr. Üyesi İzzet ÜLKER Öğrt. Gör. Mehmet SÖNMEZ Arş. Gör. Şeyda KARASU Arş. Gör. Osman BOZKURT DÜZENLEME KURULU/ORGANIZATION COMMITEE Prof. Dr. Ayşe GÜROL Dr. Öğr. Üyesi Betül KOCAADAM BOZKURT Dr. Öğr. Üyesi Elif POLAT Dr. Öğr. Üyesi Gülnihal DENİZ Dr. Öğr. Üyesi Hatice ÇEÇEN ÇELİK Dr. Öğr. Üyesi Nihal GÖRDES AYDOĞDU Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer YILDIRIM Dr. Öğr. Üyesi Nurgül KARAKURT Dr. Öğr. Üyesi Musa EYMİR Dr. Öğr. Üyesi Yasemin ERDEN 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 3 BİLİMSEL KURUL/SCIENTIFIC COMMITEE Prof. Dr. Ayda Çelebioğlu Prof. Dr. Ayse Okanlı Prof. Dr. Bülent ELBASAN Prof. Dr. Cantürk ÇAPIK Prof. Dr. Eda KÖKSAL Prof. Dr. Emine Kıyak Prof. Dr. Esen TAŞĞIN Prof. Dr. Gamze AKBULUT Prof. Dr. Hilal YILDIRAN Prof. Dr. Mehtap Tan Prof. Dr. Muhammet Fevzi Polat Prof. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI Prof. Dr. Nadiye Özer Prof. Dr. Nilüfer ACAR TEK Prof. Dr. Özlem Ülger Prof. Dr. Papatya KARAKURT Prof. Dr. Rahşan AKYIL Prof. Dr. Reva Balcı Akpınar Prof. Dr. Saniye BİLİCİ Prof. Dr. Serap EJDER APAY Prof. Dr. Sevilay Hindistan Prof. Dr. Sevinç Polat Prof. Dr. Yeliz Akkuş Prof. Dr. Yurdagül ERDEM Prof. Dr. Zuhal BAHAR Doç. Dr. Afşin Ahmet KAYA Doç. Dr. Alev KESER Doç. Dr. Aslı Kalkım Doç. Dr. Aynur Aytekin Özdemir 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 4 Prof. Dr. Esra AKI Prof. Dr. Çiğdem ÖKSÜZ BİLİMSEL KURUL/SCIENTIFIC COMMITEE Doç. Dr. Derya DİKMEN Doç. Dr. Erol AKPINAR Doç. Dr. Eylem Tütün Yümin Doç. Dr. Fatma Elif KILINÇ Doç. Dr. Fatma Ersin Doç. Dr. Ferruh Taşpınar Doç. Dr. Gülay İpek Çoban Doç. Dr. Gülçin Avşar Doç. Dr. Gülendam KARADAĞ Doç. Dr. Havva Özkan Doç. Dr. İlknur Kahriman Doç. Dr. Mehmet SAĞLAM Doç. Dr. Mehtap Kavurmacı Doç. Dr. Meral Sertel Doç. Dr. Mevlüt Albayrak Doç. Dr. Nazan Kaytez Doç. Dr. Nazlı HACIALİOĞLU Doç. Dr. Nuray Dayapoğlu Doç. Dr. Nuriye Özengin Doç. Dr. Özlem Çınar Özdemir Doç. Dr. Özlem KARABULUTLU Doç. Dr. Özlem Şahin Altun Doç. Dr. Sedef ŞAHİN Doç. Dr. Seher Ergüney Doç. Dr. Seyhan Çıtlık Sarıtaş Doç. Dr. Sibel Asi Karakaş Doç. Dr. Sibel Karaca Sivrikaya Doç. Dr. Sibel Küçükoğlu Doç. Dr. Zeynep Karaman Özlü Dr. Öğretim Üyesi Aygül KISSAL 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 5 BİLİMSEL KURUL/SCIENTIFIC COMMITEE Dr. Öğretim Üyesi Ayşe Neriman Narin Dr. Öğretim Üyesi Bahar Çiftçi Dr. Öğretim Üyesi Betül Özgeriş Dr. Öğretim Üyesi Burcu Bayrak Kahraman Dr. Öğretim Üyesi Cevher Savcun Demirci Dr. Öğretim Üyesi Eda Ay Dr. Öğretim Üyesi Esin Kavuran Dr. Öğretim Üyesi Fatma İLTUŞ Dr. Öğretim Üyesi Gülden Atan Dr. Öğretim Üyesi Hatice Durmaz Dr. Öğretim Üyesi Hatice Polat Dr. Öğretim Üyesi Kadriye Sayın KASAR Dr. Öğretim Üyesi Kübra Gökalp Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Ali Gül Dr. Öğretim Üyesi Mehmet Yıldızlar Dr. Öğretim Üyesi Meltem Oral Dr. Öğretim Üyesi Merve Çayır Yılmaz Dr. Öğretim Üyesi Merve PEHLİVAN Dr. Öğretim Üyesi Merve Şeyda KARAÇİL ERMUMCU Dr. Öğretim Üyesi Mevra Aydın Çil Dr. Öğretim Üyesi Mine Ekinci Dr. Öğretim Üyesi Münire Aydilek Çiftçi Dr. Öğretim Üyesi Neva KARATAŞ Dr. Öğretim Üyesi Nezahat Kurt Dr. Öğretim Üyesi Oya Sevcan Orak Dr. Öğretim Üyesi Serap Sökmen Dr. Öğretim Üyesi Sebahat ATALIKOĞLU BAŞKAN Dr. Öğretim Üyesi Özge Nur Türkeri Dr. Öğretim Üyesi Ramazan Kurul 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 6 BİLİMSEL KURUL/SCIENTIFIC COMMITEE Dr. Öğretim Üyesi Neşe Erdem Dr. Öğretim Üyesi Seda Karaman Dr. Öğretim Üyesi Semra ELMAS Dr. Öğretim Üyesi Serap GÖKÇE Dr. Öğretim Üyesi Sevan Çetin Özbek Dr. Öğretim Üyesi Şebnem AVCI Dr. Öğretim Üyesi Şenay ARAS DOĞAN Dr. Öğretim Üyesi Tuba Korkmaz Aslan Dr. Öğretim Üyesi Safinur Çelik Dr. İbrahim TATLI Dr. Amin Mousavi Khaneghah Dr. Hamed Kord Varkaneh Dr. Malgorzata Nagorska Dr. Nikan Zargarzadeh Dr. Seyed Mohammad Mousavi 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 7 I. Uluslararası Sağlık Bilimleri ve Multidisipliner Yaklaşımlar Kongresi PROGRAM 25.11.2021 (Perşembe) SALON 1 13:30-14:00 Açılış Açılış Konuşmaları Prof. Dr. Bülent Çakmak (Kongre Onursal Başkanı) Prof. Dr. Elanur Yılmaz Karabulutlu (Kongre Başkanı) 14:00-14:30 KONFERANS I Kadına Şiddet Eğilimleri: Pandemi Öncesi- Sonrası Moderatör: Prof. Dr. Ayşe Okanlı Konuşmacı: Prof. Dr. Serpil Salaçin 14:30-14:45 ARA SALON 1 SALON 2 SALON 3 14:45-15:55 Bildiri Sunumları I Moderatör: Prof. Dr. Sevilay Hintistan Bildiri Sunumları II Moderatör: Prof. Dr. Rahşan Çevik Akyıl Bildiri Sunumları III Moderatör: Doç. Dr. Üyesi Aygül Kıssal 15:55 16:05 Bildiri Sunumları IV Moderatör: Prof. Dr. Mehtap Tan Bildiri Sunumları V Moderatör: Doç. Dr. Fatma Ersin Bildiri Sunumları VI Moderatör: Prof. Dr. Cantürk Çapık 16:05-17:15 Bildiri Sunumları VII Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Gülnihal Deniz Bildiri Sunumları VIII Moderatör: Öğr. Gör. Mehmet Sönmez Bildiri Sunumları IX Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Musa Eymir 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 8 26.11.2021 (Cuma)  SALON 1 SALON 2 SALON 3 09:00-10:30 OTURUM I Dezavantajlı Gruplarda Multidisipliner Yaklaşım Moderatörler: Dr. Öğr. Üyesi Nihal Gördes Aydoğdu Dr.Öğr. Üyesi Nuray Elibol OTURUM I Sürdürülebilir Bir Gelecek İçin Afet Yönetimi Moderatörler: Prof. Dr. Günhan Erdem Dr. Melikşah Turan Bildiri Sunumları X Moderatör: Prof. Dr. Şamil Akyıl Dezavantajlı Gruplarda Hemşirelik Bakım Perspektifi ve Yaşanan Zorluklar Prof. Dr. İlknur Aydın Avcı Doğa ve İnsan Kaynaklı Afetlerde Küresel İklim Değişikliğinin Etkisi Doç. Dr. Afşin Ahmet Kaya Yaşlı Popülasyonda Beslenme ve Sağlık Riskleri Prof. Dr. Nilüfer Acar Tek Atık Yönetimi ve Afetler Prof. Dr. Alper Erdem Yılmaz Dezavantajlılık ve Egzersiz Dr. Öğr. Üyesi İsmail Özsoy Birincil ve İkincil Afetlere Hazırlık Aşamasında Risk Yönetimi Prof. Dr. Günhan Erdem Afet Yönetiminde Uluslararası İşbirliği ve Önemi Prof. Meen Poudyal Chhetri 10:30-10:45 Ara 10:45-12:15 OTURUM II Sağlık Bilimlerinde Araştırma Öncelikleri Moderatörler: Prof. Dr. Ayfer Karadakovan Dr. Öğr.Üyesi Nilüfer Yıldırım OTURUM II Fizyoterapide Güncel Gelişmeler Moderatörler: Doç. Dr. Turhan Kahraman Dr. Öğr. Üyesi Şebnem Avcı Bildiri Sunumları XI Moderatör: Doç. Dr. Sibel Asi Karakaş Hemşirelik Araştırmalarında Öncelikler Prof. Nidal F. Eshah İnme Rehabilitasyonunda Ekoskeletal Sistemlerin Kullanımı Prof. Dr. Anand Pandyan Beslenme ve Diyetetik Alanında Araştırma Öncelikleri Doç. Dr. Duygu Ağagündüz Bel Ağrısının Yönetilmesinde Kor Stabilizasyon Egzersizleri Dr. Vilma Dudoniene Fizyoterapide Araştırma Öncelikleri-Sanal Gerçeklik Dr. Öğr. Üyesi Ramazan Kurul Bel Ağrısı Bilgisine İlişkin Eğitimin Bel Ağrısı Tedavi Sonuçlarına Etkisi: Randomize Kontrollü Bir Çalışma Dr. Saddam Kana’an 12:15-13:15 Ara 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 9 13:15-14:00 KONFERANS II Obezite Tedavisinde Popüler Diyetler Moderatör: Prof. Dr. Elanur Yılmaz Karabulutlu Konuşmacı: Prof. Dr. Gamze Akbulut Bildiri Sunumları XII Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Yasemin Erden Bildiri Sunumları XIII Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer Yıldırım 14:00-15:30 OTURUM III Pandemide Sağlığı Koruma Ve Geliştirme Moderatörler: Prof. Dr. Sevinç Polat Prof. Dr. Makbule Gezmen Karadağ OTURUM III Beslenme ve Diyetetik Alanında Güncel Gelişmeler Moderatörler: Doç. Dr. Duygu Ağagündüz Dr. Öğr. Üyesi Begüm Kalyoncu Bildiri Sunumları XIV Moderatör: Doç. Dr. Seher Ergüney Covid-19 Pandemisi ve Beslenme Prof. Dr. Hilal Yıldıran Gıda Biliminde Son Gelişmeler ve Özel Gruplar Dr. Amin Mousavi Khaneghah Covid 19 Döneminde Toplum Sağlığını Geliştirmede Alternatif Bir Uygulama: Fitoterapi Prof. Dr. Zuhal Güvenalp Aralıklı Açlık Dr. Hamed Kord Varkaneh Sedanter Yaşam ve Covid-19 Prof. Dr. Bülent Elbasan Popüler Diyetler ve Sağlığa Etkileri Dr. Feride Ayyıldız Covid-19 ve Çocuk Gelişimi Prof. Dr. Müdriye Yıldız Bıçakçı Vücut Ağırlığı Yönetiminde Güncel Yaklaşımlar: Yeme Farkındalığı ve Sezgisel Yeme Dr. Öğr. Üyesi Betül Kocaadam-Bozkurt 15:30-16:45 Ara 16:45-18:15 OTURUM IV Demografik Değişim ve Sağlık Hizmetleri Moderatörler: Prof. Dr. Eda Köksal Dr. Öğr. Üyesi Hatice Çeçen Çelik OTURUM IV Ergoterapide Güncel Gelişmeler Moderatör: Prof. Dr. Burcu Semin Akel Bildiri Sunumları XV Moderatör: Dr. Süleyman KÖSE Demografik Değişim Hemşirelik Hizmetlerini Nasıl Etkiliyor? Prof. Dr. Aynur Uysal Toraman Ergoterapi, Katılım ve Oküpasyon Prof. Dr. Esra AKI Ülkemizde Demografik Yapıdaki Değişimler: Beslenme Üzerine Etkileri Dr. Öğr. Üyesi Merve Şeyda Karaçil Ermumcu El Rehabilitasyonunda Ergoterapistin Rolü Prof. Dr. Çiğdem ÖKSÜZ Fizyoterapinin Geleceği: Demografik Etkiler Dr. Enver Güven Onkolojik Rehabilitasyonda Ergoterapistin Rolü Doç. Dr. Sedef ŞAHİN Temporal Aktivite Dr. İbrahim Yavuz TATLI 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 10 27.11.2021 (Cumartesi)  SALON 1 SALON 2 SALON 3 09:00-10:30 OTURUM V Kronik Hastalık Yönetimi Moderatörler: Prof. Dr. Nermin Olgun Dr. Ozan Çelebioğlu OTURUM V Sağlık Bilimlerinde Politik Savunuculuk Moderatör: Prof. Dr. Nadiye Özer BİLDİRİ SUNUMLARI XVI Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Elif Polat Kronik Hastalıkların Değişen Yüzü ve Hemşirelik Yönetimi Prof. Dr. Rukiye Pınar Bölüktaş Hemşirelerin Politik Savunuculuğu: Stratejiler ve Kaynaklar Prof. Dr. Şeyda Seren İntepeler Kronik Hastalıkların Yönetilebilmesinde Fizyoterapinin Rolü: Osteoartrit Dr. Öğr. Üyesi Abdurrahman Nalbant Beslenme ve Diyetetik Alanında Politik Savunuculuk: Stratejiler ve Kaynaklar Doç. Dr. Ayhan Dağ Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerinde Kronik Hastalıkların İzlemi ve Yaşanan Sorunlar Uzm. Dr. Emine Füsun Karaşahin Fizyoterapide savunuculuk: Bireyler ve Kuruluşlar İçin Stratejiler Dr. Hatice Reyhan Özgöbek Beslenmenin Kronik Hastalıklar Üzerindeki Etkisi Doç. Dr. Alev Keser 10:30-10:45 Ara 10:45-12:15 OTURUM VI Pandemide Sağlık Hizmetleri: Örnekler Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Nurgül Karakurt OTURUM VI Eğitimde Kaliteyi Güçlendirme I: Sağlık Bilimlerinde Akreditasyon Moderatör: Prof. Dr. Sultan Taşçı Bildiri Sunumları XVII Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Betül Kocaadam Bozkurt Erzurum Bölge Eğitim Araştırma Hastanesi Dr. Öğr. Üyesi Orhan Delice Yükseköğretim Kalite Kurulu (YÖKAK) Prof. Dr. Sibel Aksu Yıldırım Atatürk Üniversitesi Araştırma Hastanesi Prof. Dr. Fuat Gündoğdu Sağlık Bilimleri Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği (SABAK) Prof. Dr. Maviş Emel Kulak Kayıkçı Beşiktaş Belediyesi Dr. Serhat Uzuner Hemşirelik Eğitim Programları Değerlendirme ve Akreditasyon Derneği HEPDAK Prof. Dr. Gülseren Kocaman 12:15-13:15 Ara 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 11 13:15-14:00 KONFERANS III Aşı: Bireysel Sorunluluk mu? Zorunluluk mu? Moderatör: Prof. Dr. Ayla Bayık Konuşmacı: Prof. Dr. Ahmet Saltık Bildiri Sunumları XVIII Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Hatice Çeçen Çelik Bildiri Sunumları XIX Moderatör: Doç. Dr. Gülay İpek Çoban 14:00-15:30 OTURUM VII Postpandemi Sürecinde Öğretimde Yeni Yaklaşımlar: Pandemiden Çıkarılacak Dersler Moderatör: Prof. Dr. Bülent Elbasan OTURUM VII Eğitimde Kaliteyi Güçlendirme Iı: Sağlık Bilimlerinde Doktora Eğitimi Moderatörler: Prof. Dr. Ayşe Gürol Prof. Dr. Seyit Çıtaker KONFERANS IV-Ebelikte Güncel Gelişmeler Moderatör: Doç. Dr. Özlem Karabulutlu Konuşmacı: Prof. Dr. Fatma Deniz Sayıner Hemşirelik Eğitimi Prof. Dr. Elif Ünsal Avdal ORPHEUS Doktora Eğitimi İçin Öneriler –Türkiye Perspektifi Prof. Michael Mulvany Pandemi Sonrası Dönemde Beslenme ve Diyetetik Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar Doç. Dr. Derya Dikmen Doktora Eğitiminde Danışmanlık Prof. Dr. Gül Akdoğan Güner Fizyoterapi Ve Rehabilitasyon Eğitimi Dr. Öğr. Üyesi Müberra Tanrıverdi Hemşirelikte Doktora Programlarının Önemi Prof. Dr. Zuhal Bahar Acil Yardım ve Afet Yönetimi Eğitimi Dr. Melikşah Turan Araştırmada Etik Eğitimi Prof. Dr. Hakan S. Orer Doktora Tezi Nasıl Yazılmalı? Prof. Dr. Feyza Arıcıoğlu 15:30-15:45 Ara 15:45-17:15 OTURUM VIII Sosyal Medya ve Sağlık Moderatörler: Prof. Dr. Saniye Bilici Doç. Dr. Havva Özkan OTURUM IX Telerehabilitasyon Moderatörler: Doç. Dr. Sevtap Günay Uçurum Doç. Dr. Serkan Bakırhan Bildiri Sunumları XX Moderatör: Dr. Öğr. Üyesi Nurgül Karakurt Sosyal Medyada Anne ve Çocuk Doç. Dr. Mehmet Sağlam Telerehabilitasyona Genel Bir Bakış Doç. Dr. Turhan Kahraman Sağlığı Geliştirici Bir Unsur Olarak Sosyal Medya Doç. Dr. Emine Şener Romatizmal Hastalıklarda Telerehabilitasyon Uygulamaları Dr. Öğr. Üyesi Deniz Bayraktar Sosyal Medyanın Beslenme Üzerine Etkisi Dr. Öğr. Üyesi İzzet Ülker Solunum Hastalıklarında Telerehabilitasyon Uygulamaları Dr. Buse Özcan Kahraman 17:15-17:30 Ara 17:30-18:00 Ödül Töreni-Kapanış 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 12 International Congress On Health Sciences and Multidisciplinary Approaches PROGRAM Thursday, 25 November 2021 HALL 1 13:30- 14:00 Opening Ceremony Opening Speeches Prof. Bülent Çakmak (Honorary President of Congress) Prof. Elanur Yılmaz Karabulutlu (President of Congress) 14:00- 14:30 CONFERENCE I Trends in Violence against Women: Before and After the Pandemic Session Chair: Prof. Ayşe Okanlı Speaker: Prof. Serpil Salaçin 14:30- 14:45 Break HALL 1 HALL 2 HALL 3 14:45- 15:55 Oral Presentatiton Session I Session Chair: Prof. Sevilay Hintistan Oral Presentatiton Session II Session Chair: Prof. Rahşan Çevik Akyıl Oral Presentatiton Session III Session Chair: Assoc. Prof. Aygül Kıssal 15:55 16:05 Oral Presentatiton Session IV Session Chair: Prof. Mehtap Tan Oral Presentatiton Session V Session Chair: Assoc. Prof. Fatma Ersin Oral Presentatiton Session VI Session Chair: Prof. Cantürk Çapık 16:05- 17:15 Oral Presentatiton Session VII Session Chair: Assist. Prof. Gülnihal Deniz Oral Presentatiton Session VIII Session Chair: Lecturer Mehmet Sönmez Oral Presentatiton Session IX Session Chair: Assist. Prof. Musa Eymir 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 13 Friday, 26 November 2021 HALL 1 HALL 2 HALL 3 09:00-10:30 SESSION I Multidisciplinary Approach to Vulnerable People Session Chairs: Assist. Prof. Nihal Gördes Aydoğdu Assist. Prof. Nuray Elibol SESSION I Disaster Management for a Sustainable Future Session Chairs: Prof. Günhan Erdem Dr. Melikşah Turan Oral Presentatiton Session X Session Chair: Prof. Şamil Akyıl Challenges And Perspectives Of Nursing Care To Vulnerable Populations Prof. İlknur Aydın Avcı The Impact of Global Climate Change on Natural and Human-Caused Disasters Assoc. Prof. Afşin Ahmet Kaya Nutrition and health risks in the elderly population Prof. Nilüfer Acar Tek Waste Management and Disasters Prof. Alper Erdem Yılmaz Frailty and Exercise Assist. Prof. İsmail Özsoy Risk Management in Primary and Secondary Disaster Preparedness Prof. Günhan Erdem Need and Importance of International Cooperation in Disaster Management Prof. Meen Poudyal Chhetri 10:30-10:45 Break 10:45-12:15 SESSION II Research Priorities in Health Sciences Session Chairs: Prof. Ayfer Karadakovan Assist. Prof. Nilüfer Yıldırım SESSION II Current Developments in Physiotherapy Session Chairs: Assoc. Prof. Turhan Kahraman Assist. Prof. Şebnem Avcı Oral Presentatiton Session XI Session Chair: Assoc. Prof. Sibel Asi Karakaş Nursing Research Priorities Prof. Nidal F. Eshah The Use Of Exoskeleton Systems In The Rehabilitation Of Strokes Prof. Dr. Anand Pandyan Research Priorities in Nutrition and Dietetics Assoc. Prof. Duygu Ağagündüz Core Stability Exercises For the Management Of The Low Back Pain Dr. Vilma Dudoniene Research Priorities in Physiotherapy-Virtual Reality Assist. Prof. Ramazan Kurul Effect of Low Back Pain Knowledge - Related Education on Low Back Pain Treatment Outcomes: A Randomized Controlled Trial Dr. Saddam Kana’an 12:15-13:15 Break 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 14 13:15-14:00 CONFERENCE II Popular Diets for Obesity Treatment Session Chair: Prof. Elanur Yılmaz Karabulutlu Speaker: Prof. Gamze Akbulut Oral Presentatiton Session XII Moderatör: Assist. Prof. Yasemin Erden Oral Presentatiton Session XIII Session Chair: Assist. Prof. Nilüfer Yıldırım 14:00-15:30 SESSION III Health Protection and Promotion in the Pandemic Session Chairs: Prof. Sevinç Polat Prof. Makbule Gezmen Karadağ SESSION III Current Developments in Nutrition and Dietetics Session Chairs: Assoc. Prof. Duygu AĞAGÜNDÜZ Assist. Prof. Begüm Kalyoncu Oral Presentatiton Session XIV Session Chair: Assoc. Prof. Seher Ergüney Nutrition in the COVID-19 Pandemic Prof. Hilal Yıldıran Recent Advances in Food Science and Special Targeted Groups Dr. Amin Mousavi Khaneghah An Alternative Application to Improve Community Health in the Covid 19 Epidemic Phytotherapy Prof. Zuhal Güvenalp Intermittent Fasting Dr. Hamed Kord Varkaneh Sedentary Life and Covid 19 Prof. Bülent Elbasan Popular Diets and Health Effects Dr. Feride Ayyıldız Covid-19 and Child Development Prof. Müdriye Yıldız Bıçakçı Current Approaches to Body Weight Management: Mindful Eating and Intuitive Eating Assist. Prof. Betül Kocaadam Bozkurt 15:30-16:45 Break 16:45-18:15 SESSION IV Demographic Change and Health Services Session Chairs: Prof. Eda Köksal Assist. Prof. Hatice Çeçen Çelik SESSION IV Current Developments in Occupational Therapy Session Chairs: Prof. Burcu Semin Akel Oral Presentatiton Session XV Session Chair: Dr. Süleyman KÖSE How Does Demographic Change Affect Nursing Services? Prof. Aynur Uysal Toraman Occupational Therapy, Participation and Occupation Prof. Esra AKI Demographic Influences in Turkey: Effects on Nutrition Assist. Prof. Merve Şeyda Karaçil Ermumcu The Role of the Occupational Therapist in Hand Rehabilitation Prof. Çiğdem ÖKSÜZ The Future of Physiotherapy: Demographic Influences Dr. Enver Güven The Role of the Occupational Therapist in Oncological Rehabilitation Assoc. Prof. Sedef ŞAHİN Temporal Activity Dr. İbrahim Yavuz TATLI 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 15 Saturday, 27.11.2021 HALL 1 HALL 2 HALL 3 09:00-10:30 SESSION V Chronic Disease Management Session Chairs: Prof. Nermin Olgun Dr. Ozan Çelebioğlu SESSION V Political Advocacy in Health Sciences Session Chair: Prof. Nadiye Özer Oral Presentatiton Session XVI Session Chair: Assist. Prof. Elif Polat The Changing Face of Chronic Illness and nursing management Prof. Rukiye Pınar Bölüktaş Nurses' political advocacy: Strategies and resources Prof. Şeyda Seren İntepeler Physical Therapy Role in Chronic Disease Management: Osteoarthrit Assist. Prof. Abdurrahman Nalbant Political advocacy in nutrition and dietetics: Strategies and resources Assoc. Prof. Ayhan Dağ Monitoring of Chronic Diseases and Problems in Primary Health Care Services Dr. Emine Füsun Karaşahin Advocacy in physical therapy: strategies for individuals and organisations Dr. Hatice Reyhan Özgöbek Impact of nutrition on chronic diseases Assoc. Prof. Alev Keser 10:30-10:45 Break 10:45-12:15 SESSION VI Healthcare in the Pandemic: Examples Session Chair: Assist. Prof. Nurgül Karakurt SESSION VI Strengthening Quality In Educatıon I: Accredıtatıon In Health Sciences Session Chair: Prof. Sultan Taşçı Oral Presentatiton Session XVII Session Chair: Assist. Prof. Betül Kocaadam Bozkurt Erzurum Regional Training and Research Hospital Assist. Prof. Orhan Delice Turkish Higher Education Quality Council (YÖKAK) Prof. Sibel Aksu Yıldırım Atatürk University Hospital Prof. Fuat Gündoğdu Association of Evaluation and Accreditation of Health Sciences Programs (SABAK) Prof. Maviş Emel Kulak Kayıkçı Beşiktaş Municipality Dr. Serhat Uzuner Association for Evaluation and Accreditation of Nursing Education Programs (HEPDAK) Prof. Gülseren Kocaman 12:15-13:15 Break 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 16 13:15-14:00 CONFERENCE III Vaccination: Individual Responsibility? Is It Obligatory? Session Chair: Prof. Ayla Bayık Speaker: Prof. Ahmet Saltık Oral Presentatiton Session XVIII Session Chair: Assist. Prof. Hatice Çeçen Çelik Oral Presentatiton Session XIX Session Chair: Assoc. Prof. Gülay İpek Çoban 14:00-15:30 SESSION VII New Approaches in Teaching in the Postpandemic Process: Lessons from The Pandemic Session Chair: Prof. Bülent Elbasan SESSION VII Strengthening Quality In Educatıon II: Doctoral Education In Health Sciences Session Chairs: Prof. Ayşe Gürol Prof. Seyit Çıtaker CONFERENCE IV Current Developments in Midwifery Session Chair: Assoc. Prof. Özlem Karabulutlu Speaker: Prof. Fatma Deniz Sayıner Nursing Education Prof. Elif Ünsal Avdal ORPHEUS Recommendations For Doctoral Training – A Turkish Perspective Prof. Michael Mulvany New Approaches in Nutrition and Dietetics Education in the Postpandemic Process Assoc. Prof. Derya Dikmen Supervision in Doctoral Education Prof. Gül Akdoğan Güner Physiotherapy and Rehabilitation Education Assist. Prof. Müberra Tanrıverdi The Importance of PhD Programs In Nursing Prof. Zuhal Bahar Emergency Assıstance And Dısaster Management Education Dr. Melikşah Turan Ethics Education in Research Prof. Hakan S. Orer How to Write a Doctoral Thesis? Prof. Feyza Arıcıoğlu 15:30-15:45 Break 15:45-17:15 SESSION VIII Social Media and Health Session Chair: Prof. Saniye Bilici Assoc. Prof. Havva Özkan SESSION VIII Telerehabilitation Session Chairs: Assoc. Prof. Sevtap Günay Uçurum Assoc. Prof. Serkan Bakırhan Oral Presentatiton Session XX Session Chair: Assist. Prof. Nurgül Karakurt Mother and Child on Social Media Assoc. Prof. Mehmet Sağlam An Overview of Telerehabilitation Assoc. Prof. Turhan Kahraman Social Media as a Health Promoting Element Assoc. Prof. Emine Şener Telerehabilitation Applications In Rheumatic Diseases Assist. Prof. Deniz Bayraktar The Effect of Social Media on Nutrition Assist. Prof. İzzet Ülker Telerhabilitation Applications in Pulmoner Diseases Dr. Buse Özcan Kahraman 17:15-17:30 Break 17:30-18:00 Award Ceremony Closing 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 17 I. ULUSLARARASI SAĞLIK BİLİMLERİ VE MULTİDİSİPLİNER YAKLAŞIMLAR KONGRESİ BİLDİRİ SUNUM PLANI /I. INTERNATIONAL CONGRESS ON HEALTH SCIENCES AND MULTIDISCIPLINARY APPROACHES PRESENTATION PLAN BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION I Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 14:45 Prof. Dr. Sevilay Hintistan Yeşim Bağcı Üriner İnkontinansı Olan Hastada Hemşirelik Girişimleri: Kanıt Temelli Uygulamalar Nursing interventions in patients with urinary incontinence: evidence based practices Fatma Aksoy Periferik İntravenöz Kateterizasyon Komplikasyonlarinda Hemşirelik Girişimleri Ve Hasta Düşünceleri Nursing interventions and patient considerations in complications of peripheral intravenous catheterization Buket Daştan Kronik hastalıkların yönetiminde dijital teknolojiler Digital technologies in the management of chronic diseases Elif Kant Covid 19 Damgalanma Algısı Ölçeğinin Geliştirilmesi; Online Metodolojik Bir Araştırma Development of the covit 19 stigma perception scale; an online methodological research Züleyha Şentürk Hemodiyaliz Hastalarında Sıvı Kontrolü Ve Konfor Düzeyi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Examining The Relationship Between Fluid Control And Comfort In Hemodialysis Patients Kübra Esin Çörek Otunun (Nigella Sativa) Covid-19 Tedavisindeki Potansiyel Etkileri Potential effects of black cumin (nigella sativa) in the treatment of covid-19 Tuğçe Şık Kabul Ve Adanmışlık Terapisi (Act)’Nin Psikolojik Esnekliği Sağlamadaki Rolü The Role Of Acceptance And Commitment Therapy (Act) In Providing Psychological Flexibility 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 18 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION II Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 Prof. Dr. Rahşan Ezgi Demirtürk Aile Sağlığı Merkezine Başvuran Bireylerin Covid-19 Aşısına Yönelik Tutumları Ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi Selçuk Determination Of Individuals Who Apply To The Family Health Center Towards The Covid-19 Vaccine And Affecting Factors Metin Yıldız Ofis Çalışanlarına Verilen Web Tabanlı Ve Yüz Yüze Eğitimin Obeziteye Yönelik Sağlık İnançlarına Ve Fiziksel Aktivite Düzeylerine Etkisi The Effect Of Web-Based And Face-To-Face Training Given To Office Workers On Health Beliefs And Physical Activity Levels Regarding Obesity 14:45 Çevik Akyıl Eylem Koruk Esansiyel Hipertansiyonlu Hastaların Tedaviye Uyumu Ve Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Prof. Dr. Sevilay Hintistan Prof. Dr. Sevilay Hintistan Elif Saraç Kamu Çalışanlarına Uygulanan Askeri Ruh Sağlığı Stigma Ölçeğinin Türkçe Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması Turkish validity and reliability study of the military stigma scale applied to public employees Mustafa Durmuş Kronik Hastalığı Olan Bireylerin Ağrı İnançları İle Hastalığa Uyumları Arasındaki İlişki The relationship between pain beliefs and adaptation to the disease of ındividuals with chronic disease Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 19 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 14:45 Prof. Dr. Rahşan Çevik Akyıl An Investigation Of The Relationship Between Treatment Adaptation And Life Satisfaction Of Patients With Essential Hypertension Özlem Arı Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri Doğrultusunda Kadın Ve Erkek Üreme Sağlığının Korunması Ve Geliştirilmesi Protection And Improvement Of Women And Male Reproductive Health In Line With Sustainable Development Goals Elanur Uludağ Tip 2 Diabetes Mellitus Yönetiminde Öz Bakım Aktivitelerini Geliştirmek İçin Motivasyonel Görüşmenin Etkinliği Effectiveness Of Motivational Interviewing On Improving Self-Care Activities For Patients With Type 2 Diabetes Mellitus Demet Güneş Hemşirelik Öğrencilerinde Nomofobi Ve Sağlıklı Yaşam Becerileri Nomophobia And Healthy Living Skills İn Nursing Students Ayşe Nur Can Kanser Hastalarının Sağlık Okuryazarlığı İle Hastalığı Değerlendirme Biçimleri Arasındaki İlişki The Relationship Between Health Literacy Of Cancer Patients And Methods Of Assessment Of The Disease Rukiye Demir Günümüz Pandemisinde Aşı Olmak Bireysel Bir Karar Değil, Toplum Sağlığı İçin Bir Gerekliliktir Vaccination In Today's Pandemic Is Not An Individual Decision, It Is A Requirement For Community Health! Burak Arslan Spiritüel İyilik Halinin Covid-19 Korkusu Üzerine Etkisi Effect Of Spiritual Well-Being On Fear Of Covid-19 Beyza Nur Şengül Farklı Kuşaklarda Akılcı İlaç Kullanımı Ve Sağlık Algısının İncelenmesi Rational Drug Use In Different Generations And Examination Of Health Perception 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 20 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION III Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 14:45 Doç. Dr. Gülay İpek Çoban Yasemin Çıracı Yaşar Covid-19 Salgını; Acil Müdahale Gerektiren Durumlar Ve Hemşirelik Bakımı Covıd-19 Outbreak; Emergency Response And Nursing Care Ayşegül Akar Esvet Hastaların Oral Antikoagülan İlaç Kullanım Durumları Oral Anticoagulant Drug Use Of Patients Kadriye Sayın Kasar Covıd-19 Pandemisinin Kronik Hastalıkların Rutin Bakımı Üzerindeki Etkisi The Impact Of The Covid-19 Pandemic On Routine Care Of Chronic Diseases Bahar Çiftçi Hasta Eğitiminden Memnuniyet Ölçeğinin Geliştirilmesi Development Of Satisfaction Scale From Patient Education Gülay Yazıcı Günübirlik Cerrahi Ve Hemşirelik Bakımı Daily Surgery And Nursing Care Aynur Cin Kalp Yetmezliğinde Bilişsel Bozukluklara Sanal Bakım Uygulamaları Cognitive Disorders In Heart Failure Virtual Maintenance Applications Gülşen Altuntaş Çalım Premenstrüel Sendromda Aromaterapi Aromatherapy In Premenstrual Syndrome Serpil Özcan Hemşireler Üzerine Psikometrik Bir Değerlendirme: Hemşirelerin Mesleki Stresör Ölçeği’ Nin Türkçe’ Ye Uyarlanması The Adaptation Of Nurses’ Occupational Stressor Scale Into Turkish Gülay Yazıcı Cerrahi Yara Ve Hemşirelik Bakımı Surgical Wound And Nursing Care 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 21 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION IV Saat Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Prof. Dr. Mehtap Tan Dr. Öğr.Üyesi Seda Kahraman Nur Akman Alacabey Covid 19 Sürecinde Kullanılan İlaçlar Drugs used in the covid 19 process Kübra Tan Spinal Müsküler Atrofi Hastalarının Ebevynlerinde Sağlık Okuryazarlığı Ve Özyeterlilik Health literacy and self-efficacy in parents of patients with spinal muscular atrophy Elif Kant Saçlı Deri Masajı Ve Müziğin Koah Hastalarının Uyku Kalitesi, Yorgunluk, Dispne Ve Oksijen Satürasyonu Üzerine Etkisi The effects of scalp massage and music upon sleep quality, fatigue, dyspnea, and oxygen saturation in patients with copd Merve Çayır Yılmaz Hemodiyalizde Sıvı Kısıtlamasına Uyumu Arttırma Increasing adherence to fluid restriction in hemodialysis Ahmet Uğur Akman Covid-19’un Erkek Üreme Sistemi Üzerine Histopatolojik Etkileri Histopathological effects of covid-19 on the male reproductive system Ertuğrul Deniz Köse Gebe Kadınların Sağlık Uygulamaları Ve Gebelik Sayısıyla İlişkisi Health practices in pregnancy and its association with gestation number Ahsen Erim Sağlık Bilimleri Akademisyenlerinin Covıd-19 Pandemi Sürecinde Uzaktan Eğitime İlişkin Görüşleri Views of health sciences academic staff on distance education during the covid-19 pandemic preiod 2225-27 Kasım 2021-Online-Erzurum Saat Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Prof. Dr. Mehtap Tan Dr. Öğr. Üyesi Seda Kahraman Şeyda Karasu Kanser hastalarında görülen semptomlar, baş etme ve semptom yönetiminde öz yeterliğin incelenmesi Investigation of self-efficacy in symptoms, coping and symptom management in cancer patients Ayşegül Kahraman Kemoterapi alan meme kanserli hastaların kanser semptomlarına yönelik iyilik hali ve alopesi nedeni ile yaşadıkları ruhsal sıkıntıların belirlenmesi Determination of the well-being of breast cancer patients receiving chemotherapy for cancer symptoms and their mental distress due to alopecıa. Derya Şimşekli Bakırhan Koah Hastalarında Tai Chi’nin Etkisi: Sistematik Derleme The Effect Of Tai Chi On Copd Patients: A Systematic Review BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION V Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Doç. Dr. Fatma Ersin Serpil Özcan Hemşirelerin Örtük Liderlik Algıları İle Öz Liderlik Davranışları Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi Evaluation Of The Relationship Between Implicit Leadership Perceptions And Self- Leadership Behaviors Of Nurses Nagihan Köroğlu Kaba Bireysel İş Performansı Ölçeğinin Türkçe Geçerlik Ve Güvenirlik Çalışması Turkish Validity And Reliability Study Of The Individual Work Performance Questionnaire 2325-27 Kasım 2021-Online-Erzurum Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Doç. Dr. Fatma Ersin Gamzegül Altay Pandemi Sürecinde Hemşirelerin Algılanan Sosyal Destek Düzeylerinin Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi The Effect Of Nurses' Perceived Social Support Levels On Quality Of Life During The Pandemic Process Gülhan Küçük Öztürk Hemşirelerinin Empati, Mesleki Tahmin, Merhamet Yorgunluğu Ve Tükenmişlik Düzeyleri: Kesitsel, İlişki Arayıcı Bir Çalışma Empathy, Compassion Satisfaction, Compassion Fatigue And Burnout In Nurses: A Cross- Sectional, Correlational Study Gülhan Küçük Öztürk Pandemi Sürecinin Olumlu Etkileri Olabilir Mi? Covid-19 İle Mücadele Eden Hemşirelerin Travma Sonrası Gelişimleri Are There Any Positive Impacts Of A Pandemic? Post-Traumatic Growth Of Nurses Who Are Struggling With Covid-19 Ece Bazna Covid-19 Hastalarına Bakım Veren Hemşirelerde Güçlendirme Algısı Ve Covid-19 Kontrolü Algısı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi Determining The Relationship Between Empowerment Perception And Covid-19 Control In Nurs Caring For Covid-19 Patients Kübra Kabakçı Hemşirelerin Öz Anlayışları İle Mesleki Tükenmişlikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Examining The Relationship Between Nurses’ Compassion And Professional Burnout Arzu Varlı Klinikte Çalışan Hemşirelerde Güncel Bir Konu:Psikolojik Sağlamlık A Current Topic In Nurses Working In The Clinic: Psychological Strength Özlem Kara Hemşirelikte Yapay Zeka Kullanımında Etik Riskler Ethical Risks Involved In Using Artificial Intelligence In Nursing 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 24 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION VI Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Prof. Dr. Cantürk Çapık Özge Akbaba Pandemi sürecinde klinik uygulama yapamayan paramedik öğrencilerinin mesleki yaşam ile ilgili kaygı düzeylerinin belirlenmesi Determination of career-related anxiety of paramedic students who could not complete their clinical practice due to the pandemic Kadriye Sayın Kasar Online palyatif bakım dersi alan öğrencilerde palyatif bakım uygulamaları ve özyeterlilik durumu: ön-test/son-test çalışması Palliative care practices and self-efficacy of students taking online palliative care course: pre-test/post-test study Tuğçenur Yılmaz Üniversite öğrencilerinin baby shower partisine yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi Evaluation of university students' opinions about baby shower party Necla Kasımoğlu Üniversite öğrencilerinde e-sağlık okur yazarlığının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına etkisi The effects of university students’ e-health literacy on their healthy lifestyle Sema Köse Uzaktan eğitim döneminde hemşirelik öğrencilerinin akademik başarı oranları ve etkileyen faktörler Academic success rates of nursing students during the period of distance education and the influencing factors Huri Melek Akın İntörn hemşirelik öğrencilerinde nomofobi ve aleksitimi ilişkisinin değerlendirilmesi Evaluation of the relationship between nomophobia and alexithymia in intern nursing students Gizem Yıldız Hemşirelik Öğrencilerinin Covıd-19 Risk Algıları,Psikolojik Sıkıntı Düzeyleri Ve Etkileyen Faktörler COVID-19 Risk Perceptions, Psychological Distress Levels and Affecting Factors of Nursing Students 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 25 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 15:55 Prof. Dr. Cantürk Çapık Süheyla Yaralı Pandemi Sürecinde Klinik Uygulamaya Çıkan Hemşirelik Öğrencilerinin Yaşadığı Klinik Stresin Covid-19’a Yönellik Algı Ve Tutumlarıyla İlişkisi the relationship of clinical stress experienced by nursing students entering clinical practice during the pandemic process and their perceptions and attitudes to covid-19 Gülşen Ulaş Karaahmetoğlu Hemşirelik Öğrencilerinin Duygusal Zeka Düzeyleri Ve Mesleki Becerileri Arasındaki İlişki The Effect of Health Education on Rational Drug Use in the Elderly: In the Covid- 19 Process Yasemin Erden Covid 19 Pandemi Döneminde Hemşirelik Öğrencilerinin Hijyen Davranışlarının Belirlenmesi Determining of nursing students hygiene behavior in covid-19 pandemic period BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION VII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 17:05 Dr. Öğr.Üyesi Gülnihal Deniz Emel Taşvuran Horata Covıd-19'a Bağlı Nöropatik Ağrının Yönetimi: Bir Vaka Raporu Management Of The Neuropathic Pain Due To Covid-19: A Case Report Mustafa Burak Unilateral Serebral Palsili Çocukların Üst Ekstremite Fonksiyonlarını Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi: Pilot Çalışma Investigation Of Factors Affecting The Upper Extremity Functions Of Children With Unilateral Cerebral Palsy: Pilot Study 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 26 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 17:05 Dr. Öğr.Üyesi Gülnihal Deniz Sinem Erturan Unilateral Serebral Palsili Çocukların Üst Ekstremite Fonksiyonları Kognitif Fonksiyonları Ve Reaksiyon Zamanları Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Pilot Çalışma Investigation Of The Relationship Between Upper Extremity Functions, Cognitive Functions And Reaction Times Of Children With Unilateral Cerebral Palsy: Pilot Study Mustafa Burak Konjenital Santral Hipoventilasyon Sendromlu Bir Hastaya Uygulanan Fizyoterapi Ve Rehabilitasyon Programinın Etkinliğinin İncelenmesi: Vaka Sunumu Investigation Of The Efficiency Of The Physiotherapy And Rehabilitation Program Applied To A Patient With Congenital Central Hypoventilation Syndrome: Case Report Aslihan Delice Fizyoterapi Ve Rehabilitasyon Bölümü Öğrencilerinde Stres, Mesleki Kaygı Ve Akademik Başarının İlişkisi The Relationship Of Stress, Vocational Anxiety And Academic Success In Physiotherapy And Rehabilitation Students Fatma Nur Sökücü Mesane Bağırsak Disfonksiyonu Olan Çocuklarda Reformer Pilates Egzersizlerinin Etkinliğinin İncelenmesi Investigation Of The Effectiveness Of Reformer Pilates Exercises In Children With Bladder Bowel Dysfunction Aslıhan Delice Fizyoterapi Ve Rehabilitasyon Bölümü Son Sınıf Öğrencilerinde Mesleki Kaygı İle Stres Ve Yorgunluğun İlişkisi: Ön Çalışma The Relationship Of Vocational Anxiety And Stress And Fatigue In Final Students Of The Department Of Physiotherapy And Rehabilitation: A Preliminary Study Gülhan Küçük Öztürk Alt Ekstremite Amputasyonu Olan Bireylerin Duygu Ve Düşünceleri: Kalitatif Bir Çalışma Feelings And Thoughts Of Individuals With Lower Limb Amputation: A Qualitative Study 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 1 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION VIII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 17:05 Öğr. Gör. Mehmet Sönmez Erkan Özduran Rehabilitasyon Alanında Scı/Scı-E İndekslenen Dergilerde Yayınlanan Türkiye Kaynaklı Hayvan Çalışmaları: Bibliografik Bir Analiz Animal studies in rehabilitation published in sci/sci-e indexed journals from turkey: a bibliographic analysis Damla Özcan Osteoporoz Tedavisinde En Sık Kullanılan Egzersizlerin İncelenmesi A review of the most common exercises in the treatment of osteoporosis Bülent Şen Parkinson Hastalığında Hasta-Hekim-Fizyoterapist-Sosyal Hizmet Uzmanı -Aile Arasındaki İletişim, İş Birliği Ve Uyum Sürecinde Duygusal Zekanın Kullanılması Use of emotional intelligence in the process of communication, collaboration and adaptation between patient-doctor-physiotherapist-social worker- family in parkinson's disease Muhammed Zahid Uz Nonspesifik bel ağrısında telerehabilitasyon tabanlı egzersiz uygulamaları Telerehabilitation-based exercise applications in nonspecific low back pain Musa Güneş Genç yetişkin bireylerde alet destekli torakolumbal fasya gevşetmenin pozisyon hissine etkileri: pilot çalışma The effects of instrument-assisted thoracolumbal facia release on position sense in young adults: a pilot study Yusuf Şinasi Kırmacı Geriatrik Bireylerde Denge, Yürüme Fonksiyonları Ve Fiziksel Aktivite Seviyesi İle Depresyon Ve Yaşam Kalitesi İlişkinin İncelenmesi Investigation of relationships between balance, gait functions and physical activity level with depression and quality of life among geriatrics 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 28 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION IX Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25.11.2021 17:05 Dr. Öğr. Üyesi Musa Eymir Mahmut Beşli Total Diz Artroplastisi Sonrası Erken Dönemde Postoperatif Ödemin Propriyosepsiyon Üzerine Etkisi Effect Of Postoperative Edema On Proprioception In The Early Period Following Total Knee Artroplasty Mahmut Beşli Total Diz Artroplastisi Sonrası Erken Dönemde Denge Ve Yürüme Fonksiyonlarının İlişkisi The Relationship Of Balance And Walking Functions In The Early Period Following Total Knee Arthroplasty Berkan Torpil Telerehabilitasyon Yöntemiyle Uygulanan Oküpasyon-Temelli Müdahalenin Multipl Skleroz’lu Bireylerde Yaşam Kalitesi, Algılanan Aktivite Performansı Ve Memnuniyeti Üzerine Etkisi The Effectiveness Of Occupation-Based Intervention Applied By Telerehabilitation Method On Quality Of Life, Perceived Occupational Performance And Satisfaction In Individuals With Multiple Sclerosis Elanur Aydın Gerzeli Mandibula Kırıklarında Yapay Zekâ Kullanımı: Sistematik Bir Derleme The Use Of Artificial Intelligence In Mandibula Fractures : A Systematic Review Gülsüm Akkaya Craniyofasiyal Fibröz Displazi: Olgu Sunumu Craniofacial Fibrous Dysplasia: A Case Report Hüsamettin Koçak Artroskopik Rotator Manşet Tamiri Geçirmiş Bireylerde Skapular Diskinezi Varlığının İncelenmesi Examination Of Scapular Dyskinesis In Individuals With Artroscopic Rotator Cuff Repair Yusuf Şinasi Kırmacı Rekreasyonel Bisikletçilerde Bisiklet Uyumunun Performans Parametrelerine Akut Etkisi The Acute Effect Of Bicycle Fitting On Performance Parameters In Recreational Cyclists 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 29 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION X Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 09:00 Prof. Dr. Şamil Akyıl Esin Akol Görgün Çenelerin Vasküler Ve Hematojik Hastalıkları: Literatür Taraması Vascular And Hematological Diseases Of The Jaws Fatma Nur Yozgat İlbaş Dental Kıbt Cihazında Çeşitli Doz İndeksleri İle Yaklaşık Olarak Maruz Kalınan Radyasyon Miktarını Belirlemek Ve Çocuk Hastalarda Radyasyon Güvenliğini Sağlamak Determining The Amount Of Radiation Exposed In The Dental Cbct Device With Varıous Dosage Indexes And Ensurıng Radıatıon Safety In Chıld Patıents Zeynep Ceren Çelik Diş Hekimlerinin Mevcut Restorasyonların Tamiri Ya Da Değişimi Hakkındaki Kararlarının Projektif Anket İle Belirlenmesi Determination Of Dentists' Decisions On Repair Or Replacement Of Existing Restorations By Projective Questionnaire Sümeyye Demir Pemfigus Vulgaris Olgu Sunumu Pemphigus Vulgaris Case Report Esin Akol Görgün Ektopik Yerleşimli Dişler: Olgu Sunumu Ectopıc Tooth: A Case Reports Elanur Aydın Gerzeli Primordiyal Odontojenik Tümör: Sistematik Bir Derleme Primodial Odontogenic Tumor: A Systematic Review Mine Büker Covıd-19 Pandemisinde Kontrollü Normalleşme Sürecinde Güvenli Diş Hekimliği Uygulamaları Safe Dentistry Practices In The Controlled Normalization Process During Covid-19 Pandemic Abubekir Laloğlu Erzurum Ve Çevresinde Görülen Radiküler Kistlerin Retrospektif Değerlendirilmesi Retrospective Review Of Radicular Cyst In Erzurum And Its Surroundings 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 30 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 09:00 Prof. Dr. Şamil Akyıl Gülçin Tezcan Geleneksel Tip Iı Cam İyonomer Siman’a Ait Florür Salınım Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Determination Of Fluoride Release Concentrations Of Conventional Type Iı Glass Ionomer Cement Zeynep Turanlı Tosun Dijital Görüntüleme Fiber Optik Transüliminasyon Yöntemi İle Diş Çürüklerin Teşhisi Diagnosis Of Dental Caries By Digital Imaging Fiber Optic Transillumination Method BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XI Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 10:45 Doç. Dr. Sibel Asi Karakaş Merve Bakar Gürcüoğlu Şizofreni Hastasına Bakım Veren Bireylerde Travma Sonrası Gelişim Ve Bakım Yükü Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Investigation of The Relationship Between Post Traumatic Development and Care Burden in Caregivers of Schizophrenia Patients Gamze Akay Ergenlerde Şiddet Eğilimi Ve Etkileyen Faktörler: Covid-19 Pandemisinin Yansıması Tendency to violence in adolescents and the affecting factors: reflection of covid-19 pandemic 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 31 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 10:45 Doç. Dr. Sibel Asi Karakaş Çağdaş Türkoğlu Bireylerin pandemi sürecinde sağlık sistemlerine güveni üzerine bir araştırma: ısparta ili örneği A research on the trust of individuals in health systems during the pandemic process: the case of ısparta Yasemin Çıracı Yaşar Covid-19 Hastalarına Bakım Veren Sağlık Çalışanlarında Post Travmatik Stres Bozukluğu Ve Stigma Algısı Nagihan Köroğlu Kaba Hemşirelerin Hastanelerindeki Klinik Yönetişim İklim Düzeyine İlişkin Algıları Nurses’ perceptions regarding the level of clinical governance climate at hospitals Rabia Bulut Şizofreni Hastalarının Olumsuz Otomatik Düşünceleri İle Toplumsal İşlevsellik Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Investigation of the relationship between the negative automatic thoughts of patients with schizophrenia and their levels of social functionality Zeynep Öztürk Y ve z kuşağındaki bireylerin ruhsal hastalığa yönelik inançlarının incelenmesi Examining the beliefs of y and z generations regarding mental illness Merve Kaya Kadınlarda kansere yönelik toplumsal tutumun tarama testi yaptırma davranışları ile ilişkisinin belirlenmesi Determining the relationship of social attitude to cancer in women and behaviors to have a screening test Buket Daştan Hemşirelik Bakımında Dijital Teknolojiler Digital Technologies In Nursing Care 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 32 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 13:15 Dr. Öğr.Üyesi Yasemin Erden Arzu Çimen Aydıntepe’de Yaşayan Bireylerde Göz Kuruluğu Sıklığının Ve Risk Faktörlerının İncelenmesi Investigation of dry eye frequency and risk factors in individuals living in aydintepe Eyüp Serhat Çalık Akut İnfero-Posterior Mı Sonrası Ventriküler Septal Rüptür Ön Tanısı İle Ameliyat Edilen Erişkin Bir Hastada İntraoperatif Tanı: Konjenital Posterior Ventriküler Septal Defekt intra-operative diagnosis in an adult patient operated with the pre-diagnosis of ventricular septal rupture after acute infero-posterior mı: congenital posterior ventricular septal defect. Dilan Çetinavcı Hücresel Ölüm Mekanizmalarından Apoptozun Multidisipliner Tanısal Yaklaşımlar Multidisciplinary diagnostic approaches of apoptosis from cellular death mechanisms Muammer Yılmaz Covid-19 Hastalarında, İyileşme Sürelerinin İncelenmesi Investigation of recovery times in covid-19 patients Eyüp Serhat Çalık Aortik Kros Klemp Süresinin Postoperatif Atriyal Fibrilasyon Gelişimine Etkisi: Prospektif Klinik Çalışma The Effect Of Aortic Cross Clamp Time On The Development Of Postoperative Atrial Fibrillation: A Prospective Clinical Study Burcu Akman Covıd-19’lu Hastalarda Toraks Bilgisayarlı Tomografi Şiddet Skorlarını Etkileyen Risk Faktörleri The risk factors affectıng chest computed tomography severity scores of patients wıth covıd-19 Gülnihal Deniz Major Koroner Arter Bifurkasyon Açılarının Dijital Anjiyografi Yöntemiyle Değerlendirilmesi (Yukarı Fırat Havzasındaki Prevalansın Detaylı Bir Çalışması) Evaluation of major coronary artery bifurcation angles with digital angiography (a detailed study of prevalence in the upper euphrates basin) Temmuz Taner Covid-19 Pandemisi Dönemi Acil Koroner Arter Bypass Operasyonu Tecrübelerimiz 0ur experiences on emergency coronary artery bypass operation in the covid-19 pandemic period 3325-27 Kasım 2021-Online-Erzurum BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XIII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 13:15 Dr. Öğr. Üyesi Nilüfer Yıldırım Taylan Zaman Nöro-Behçet Tanılı Hastada İyileşmeyen Yara Ve Kronik Osteomyelit Nedeniyle Hiperbarik Oksijen Tedavisi Uygulaması: Olgu Sunumu Hbot application due to non healing wound and chronic osteomyelitis in a patient diagnosed with neuro-behcet disease Ahmet Turan Kaya Adneksiyel Torsiyonun, Radyolojik Görüntüleme Bulgularının Değerlendirilmesi Evaluation of radiological imaging findings of adnexial torsion Toygun Anıl Özesen Medikolegal Otopsilerde Hayvan Artefaktları: Sözel Sunum Animal Artifacts in Medicolegal Autopsies: Oral Presentation Suna Şahin Ediz 65 Yaş Altı Ve Üstündeki Hastalarda Pı-Rads 3 Lezyonların Patolojik Verilerinin Karşılaştırılması Comparison of Pathological Data of PI-RADS 3 Lesions in Patients Under and Over 65 years of age Nezahat Kurt Akut Mesenterik İskemide Klinik Biyokimya Enzimlerinin Değerlendirilmesi Evaluatıon of clınıcal bıochemıstry enzymes ın acute mesenterıc ıschemıa Nur Akman Alacebey Bor’un Beyin Fonksiyonları Üzerindeki Etkisi Effect of boron on braın functıons Sultan Esra Sayar Bireylerin Covid-19 Korkusunun Siberkondria Düzeylerine Etkisinin İncelenmesi Investigation of the Effect of Individuals' Fear of Covid-19 on Cyberchondria Levels Osman Çavuş Ümraniye eğitim ve araştırma hastanesi acil servisine başvuran zehirlenme vakalarının değerlendirilmesi Evaluation of intoxicated patients applied to umraniye training and research hospital emergency department 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 34 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XIV Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 14:00 Doç. Dr. Seher Ergüney Mine Cengiz Öz Şefkat Ölçeği Kısa Formu’nun Yaşlı Bireylerde Psikometrik Özelliklerinin Değerlendirilmesi The Evaluation Of The Psychometric Properties Of The Self-Compassion Scale Short Form On Elderly Individuals Aynur Özcan Palyatif Bakım Hastasına Bakım Veren Aile Üyelerinin Bakım Yükünü Etkileyen Faktörler: Kesitsel İlişki Arayıcı Bir Çalışma Factors Affecting The Caregiver Burden Of Family Members To Palliative Care Patients: A Cross-Sectional Correlation Study Aynur Cin Yaşlı Bakımında İnsansı Robotların Kullanım Alanları Usage Areas Of Humanoıd Robots In Elderly Care Muammer Yılmaz Yaşlılarda Herpes Zoster Aşısı Ve Etkileyen Faktörler Herpes Zoster Vaccine In The Elderly And Affecting Factors Gülpınar Aslan Covid-19 Pandemisi Sırasında Yaşlılarda Sosyal Dışlanma Ve Kaygı Durumu Arasındaki İlişki Relationship Between Social Exclusion And Anxiety In Older People During The Covid-19 Pandemic Gülşen Ulaş Karaahmetoğlu Yaşlılarda Akılcı İlaç Kullanımı Üzerine Sağlık Eğitiminin Etkisi: Covid-19 Sürecinde The Effect Of Health Education On Rational Drug Use In The Elderly: In The Covid- 19 Process Fatma Kozak Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Uygulama Ve Araştırma Hastanesi Diyet Polikliniğine Başvuran Yaşlılarda Sağlık Okuryazarlığı İle Yaşam Kalitesi İlişkisi Determining The Relationship Between Health Literacy Level And Quality Of Life Among The Elderly Who Apply To Dietetic Outpatient Clinic In Aydin Adnan Menderes University Application And Resource Hospital 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 35 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 14:00 Doç. Dr. Seher Ergüney Gülay İpek Çoban Yatağa Bağmlı Hastalarda Basınç Yaralarının Önlenmesinde Kullanılacak Multifonksiyonel Akıllı Petek Sistemine Sahip Yatak Geliştirilmesi Mehmet Parlak Koroner Arter Hastalığı Olan Bireylerin Hastalık Uyumu Ve Yaşam Kalitesinin İncelenmesi Investigation Of Disease Compliance And Quality Of Life Of Individuals With Coronary Artery Disease BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XV Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 26.11.2021 16:45 Dr. Süleyman KÖSE Büşra Demirer Sporcularda Probiyotik Takviyesinin Fiziksel Aktivite Ve Sağlık Üzerine Etkileri Effects Of Probiotic Supplement On Physical Activity And Health In Athletes Büşra Demirer Güncel Literatür Bilgileri Eşliğinde Ortoreksiya Nervoza’ya Bakış Overview Of Orthorexia Nervosa With Current Literature Informatıon 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 36 26.11.2021 16:45 Dr. Süleyman KÖSE Hacer Alataş Evde Bakım Hizmetleri İle Takip Edilen Yaşlı Bireylerin Malnutrisyon Durumlarının İncelenmesi Investigation Of Malnutrition Status Of Elderly İndividuals Followed By Home Care Services Özge Mengi Çelik Covıd-19 Tanısı Almış Bireylerin Hastalık Öncesi, Sırası Ve Sonrası Beslenme Durumlarının Değerlendirilmesi Evaluation Of Nutritional Status Of Individuals Diagnosed With Covid-19 Before, During And After Disease Meleknur Başar Türk Propolisinin Histon Deasetilaz Enzim Aktivitesine Etkisinin Araştırılması Investigation Of The Effect Of Turkish Propolis On Histone Deacetylase Enzyme Activity Elif Polat Diyabette Çinko Ve Kromun Rolü The Role Of Zinc And Chromium In Diabetes Betül Ulu Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Adolesanda Beslenme Durumu: Olgu Sunumu Nutritional Status In An Adolescent With Autism Spectrum Disorder: A Case Report Semra Navruz Varlı Üniversite Öğrencilerinin Besin Etiketi Okuma Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Evaluation Of Food Label Reading Habits Of University Students Semiha Özçakal Mikrobiyota Ve Obezite Microbiota And Obesity Elif Inan Eroglu Türkiye Süpermarketlerinde Satılan Glutensiz Gıdaların Besin Bileşimleri İle Gluten İçeren Muadillerinin Karşılaştırılması The Comparison Of The Nutritional Composition Of Gluten-Free Foods And Their Gluten Containing Counterparts Sold In Turkish Supermarkets Elif Inan Eroglu Türkiye'deki Glutensiz Ürünlerin Besin Ögesi Kalitesinin Çeşitli Besin Puanları Kullanılarak Değerlendirilmesi Evaluation Of The Nutritional Quality Of Gluten-Free Products In Turkey Using Various Nutritional Score Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 37 BİLDİRİ SUNUMLAR/ORAL PRESENTATION SESSION XVI Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 09:00 Dr. Öğr. Üyesi Elif Polat Rukiye Demir Göç Sürecinde Kadın Ve Kadın Sağlığı Women And Women's Health In The Migration Process Betül Uzun Özer Sürdürülebilir İlkeler Doğrultusunda Emzirme Danışmanlığı Breastfeeding Consulting In Accordance With Sustainable Principles Ayşe Metin Erken Doğum Riskli Gebeliklerde Neuman Sistemler Modeli Ve Watson İnsan Bakım Kuramı’na Temellenmiş Hemşirelik Bakımı: Bir Olgu Sunumu Nursing Care Based On Neuman Systems Model And Watson Human Care Theory In Pregnancy Risk Pregnancy Ayşe Şimşek Postmenopozal Kadınlarda Pilates Egzersizlerinin Genel Sağlık Durumu Üzerine Etkisi The Effect Of Pilates Exercises On The General Health Status Of Postmenopausal Women Dilek Kaloğlu Binici Gebelerde Psikolojik İyi Oluş Ve Eş Uyumunun Prenatal Bağlanma İle İlişkisi The Correlation Of Psychological Well-Being And Marital Adjustment With Prenatal Attachment In Pregnant Women Betül Uzun Özer Kuramlarla Emzirme Breastfeeding With Theories Gülşen Altuntaş Çalım Kadınların Kişilik Özellikleri Pap Smear Testi Yaptırmalarını Etkiler Mi? Does Women's Personal Characterıstıcs Affect Theır Pap Smear Test? Gamze Fışkın Gebelikte Covıd-19 Aşılarının Güvenirliği: Sistematik Derleme Covid-19 Vaccines Confidence In Pregnancy: A Systematic Review Ayşe Metin Gebelik Döneminde Yeni Bir Stres Kaynağı Covid 19 A New Source Of Stress In Pregnancy Covid 19 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 38 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 09:00 Dr. Öğr. Üyesi Elif Polat Betul İnan Covid-19 Pandemi Sürecinde Annelerin Anne Sütü Verme/Emzirme Eğilimleri Ve Etkileyen Faktörler Mothers' Breastfeeding Tendencies And Affecting Factors During The Covid-19 Şeyma Aydın Ebeveynler Çocuklarını İstismar Ettiklerinin Farkında Mı? Are parents aware that they are abuse of their child? BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XVII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 10:45 Dr. Öğr. Üyesi Betül Kocaadam Bozkurt Seyed Mohammed Mousavi Egg Consumption And Risk Of All-Cause And Cause-Specific Mortality: A Systematic Review And Dose-Response Meta-Analysis Of Prospective Studies Nikan Zargarzadeh Fish Consumption İn Relation To Risk Of Breast Cancer: A Case-Control Study Hande Mortaş Yetişkin Bireylerde Ev Dışı Tüketim Ve Obezite Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi Evaluation Of The Relationship Between Out Of Home Eating And Obesity In Adults Aylin Bülbül Covid 19’da Besin Takviyelerinin Rolü The Role Of Food Supplements In Covid 19 Beda Büşra Özalp Covıd-19’da Probiyotik Takviyesinin Önemi The Importance Of Probiotic Supplementation In Covid-19 Disease 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 39 BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XVIII Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 13:15 Dr. Öğr. Üyesi Hatice Çeçen Çelik Münevver Ergüç Covid 19 pandemisinde ciddi çevre kirliliği: maske atıkları Serious environmental pollution in the covid 19 pandemic: mask and gloves Sezai Demirdelen Afet risk algısı ve covıd-19 risk algısı Disaster risk perception and covid-19 risk perception 27.11.2021 10:45 Dr. Öğr. Üyesi Betül Kocaadam Bozkurt Saniye Sözlü Menülerin Hedef Kitle Gereksinmesine Göre Yeterliklerinin Değerlendirilmesi: Bir Devlet Üniversitesi Örneği Evaluatıon Of The Adequacy Of The Menus According To The Needs Of The Target Audience: Example Of A State University Özge Nur Türkeri Anne Sütü Ve Mikrobiyota İlişkisi The Relationship Between Breast Milk And Microbiota Fatma Betül Özgeriş Depresyon Ve Omega 3 Depression And Omega 3 Neva Karataş Covid-19 Pandemisinde Besin Takviyeleri In The Covid-19 Pandemic, Nutritional Supplements Hacer Alataş Hemodiyaliz Hastalarında Geriatrik Beslenme Risk İndeksi İle Malnutrisyon İnflamasyon Skoru Arasındaki İlişkinin Klinik Sonuçları Clinical Results Of The Relationship Between Geriatric Nutrition Risk İndex And Malnutrition İnflammation Score İn Hemodialysis Patients Osman Bozkurt Beta-Glukan Ve Oksidatif Stres Β-Glucan And Oxidative Stress Osman Bozkurt Telomer Uzunluğu Ve Obezite Telomere Length And Obesity Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 40 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 13:15 Dr. Öğr. Üyesi Hatice Çeçen Çelik Meryem Akbulut Küresel İklim Değişikliği Stratejik Planlamasına Yönelik Bir Model Önerisi A model proposal for global climate change strategic planning Mehmet Çeleğen Frigya Bölgesindeki Çocuk Akut Zehirlenmelerinin Epidemiyolojik Ve Klinik Değerlendirilmesi Epidemiologic and clinical evaluation of the pediatric acute intoxication in frigya region Mehmet SÖNMEZ Ön Çapraz Bağ Yapısal Anatomisi Structural Anatomy Of Anterior Cruciate Ligament Musa Eymir The Relationship Between Kinesiophobia, Physical Activity Level, Muscle Strength And Dyspnea Severity In Patients With Chronic Obstructive Pulmonary Disease BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XIX 27.11.2021 13:15 Doç. Dr. Aygül Kıssal Dilek Zengin Pediatri Hemşirelerinin Covıd-19 Korkusu Ve Yaşadıkları Zorlukların Belirlenmesi Determination Pediatric Nurses' Fear of COVID-19 and Their Difficulties Arzu Kırbaç İşitme Kaybı ve Yenidoğan İşitme Tarama Yöntemleri Hearing loss and neonatal hearing screening methods Sinem Erturan Covıd-19 pandemisinin özel gereksinimli çocuklara bakım verenlerin ruh sağlığı ve stres düzeyleri üzerindeki etkisi: pilot çalışma The effect of the covid-19 pandemic on mental health and stress levels of carers of children with special needs: pilot study Gamze Nur Kardaş İnsülin Kalemi Ve Pompasi Kullanan Tip 1 Diyabet Hastası Çocuklarda Metabolik Kontrol Ve Yaşam Kalitesi The Metabolic Control and Quality of Life Levels of Children with Type 1 Diabetes Using Insulin Pen and Insulin Pumps 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 41 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 13:15 Doç. Dr. Aygül Kıssal Başak Can Okul öncesi dönemdeki çocukların ebeveynlerinde süt ürünü porsiyon bilgi düzeyini değerlendiren müdahale çalışması: ulusal beslenme rehberi görselleri ile eğitim An intervention study about diary product portion knowledge of the parents of pre- school children: education with the national nutritional guideline visuals Bahar Çiftçi Covid-19 pandemi sürecindeki çocuklar ve beslenme Children and nutrition in the covid-19 pandemic process BİLDİRİ SUNUMLARI/ORAL PRESENTATION SESSION XX Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 15:45 Dr. Öğr. Üyesi Nurgül Karakurt Sümeyye Ekici Covıd-19 Pandemi Sürecinde 3-6 Yaş Arası Çocukların Oyun Davranışlarının İncelenmesi: Türkiye’den Bir Çalışma Examining The Play Behaviors Of Children Aged 3-6 During The Covid-19 Pandemic: A Study From Turkey Sinan Yavuz Nöbet nedeniyle çocuk yoğun bakım ünitesine başvuran hastaların değerlendirilmesi Evaluation of patients admitted in pediatric intensive care unit due to seizure Dilek Zengin Covıd-19 Tanısı Olan Yenidoğanın Hemşirelik Bakımı Nursing Care of a Newborn Diagnosed with COVID-19 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 42 Tarih/Saat/Time Oturum Başkanı/Session Chair Bildiriyi Sunan/Presenter Bildiri Adı/Presentation 27.11.2021 15:45 Dr. Öğr. Üyesi Nurgül Karakurt Çiğdem Bingöl Pandemi Sürecinde Uzaktan Ders Alan Okul Çağı Çocuklarında Dijital Oyun Bağımlılığı Beslenme Tutum Ve Davranışları Digital game addiction nutrition attitudes and behaviors in school age children taking distance lessons during the pandemic process Tuğçenur Yılmaz 6 Yaş Çocuğu Olan Annelerin Geleneksel Anneliklerinin Değerlendirilmesi Evaluation of traditional motherhood of mothers with 3-6 years old children Gamzegül Altay Covıd-19 Pandemisinde Pediatrik Onkoloji Hastalarının Semptom Yönetimi: Tele- Sağlık Uygulamaları Symptom management of pediatric oncology patients in the covid-19 pandemic: tele-health practices Şerife Çamurcu Sağlık Çalışanlarının Çocukluk Çağı Otizmine İlişkin Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Evaluation of health professionals' knowledge levels on childhood autism Eylül Başer Yaygın Anksiyete Bozukluğu Olan Ergenlerde Anne-Baba Tutumlarının İncelenmesi An investigation of the parental attitudes of the parents of adolescents with generalized anxiety disorder Yusuf Budak Okul Çağındaki Çocukların Covıd-19’a İlişkin Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi Developing school age children's attitude scale towards covid-19 Dilek Çiftci Baykal Covıd 19 pandemisi sürecinde diyabetli çocuklar Children with diabetes during the covid 19 pandemic Gamze Akay Çocukların uyku-uyanıklık ölçeği türkçe versiyonunun psikometrik olarak test edilmesi Psychometric testing of the turkish version of children’s sleep-wake scale 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 43 AÇILIŞ KONUŞMASI Sayın rektörüm, değerli katılımcılar, sağlık bilimlerinin değerli profesyonelleri ve sevgili öğrenciler I. Uluslarası Sağlık Bilimleri ve Multidisipliner Yaklaşımlar Kongresine hoşgeldiniz. İlkini gerçekleştirdiğimiz bu kongrede multidisipliner sağlık ekibinin değerli üyeleri ve sevgili öğrencilerimiz ile bir arada olmaktan büyük bir mutluluk duymaktayız. Bilindiği gibi yaklaşık 2 yıl gibi bir süredir dünyada etkili olan COVİD – 19 salgını hala devam etmektedir. Bu nedenle de kongremizi çevirimiçi olarak gerçekleştiriyoruz. Ana teması “Sağlık Bilimleri Alanında Güncel Konular” olan kongremizin temel amacı; sağlık bilimleri alanının gelişimine katkıda bulunmak ve bu alanlarda güncel gelişmeleri/deneyimleri paylaşmak, sağlık profesyonelleri arasındaki iletişim ve iş birliğini artırarak ülkemizdeki ve uluslararası düzeydeki bilim insanlarını bir araya getirmektir. Ayrıca tüm öğrencilerimizin mesleki ufuklarını genişletmeyi de amaçladık. Sağlık hizmetleri bir ekip işidir ve bu nedenle de farklı sağlık disiplerinin ortak olarak hareket etmesine katkı ve olanak sağlamayı amaçladığımız bu kongrede multidisipliner bir yaklaşım anlayışını yakalamak istedik. Değişimlerin, dönüşümlerin, yeniliklerin yaşandığı bu süreçlerde aynı amacı taşıyan sağlık profesyonellerinin daha çok bir araya gelmesi, yaşanan sorunlara ait kararları ortak akıl ile alması çok önemlidir. Bu anlamda kongremizin, sadece bugün yaşadığımız sorunlara değil, aynı zamanda yarınlara ilişkin sorulara da yanıt vermesini diliyorum. Sayın katılımcılar Toplam 16 oturum, 20 bildiri oturumu ve 3 konferanstan oluşan kongre programımız paralel 3 salonda devam edecektir. Salon 1’de multidisipliner yaklaşım temel alınarak oluşturulan konular tartışılacaktır. Bunlar içerisinde ilk oturumumuz dezavantajlı gruplarda multidisipliner yaklaşımdır. Sağlık profesyonelleri, görev aldıkları tüm alanlarda dezavantajlı birey ve ailelerin tespitinde ve bu birey ya da ailelere toplumsal kaynakların ulaştırılmasında anahtar rol oynamaktadır. Bu bağlamda ilk oturumumuzda amacımız dezavantajlı gruplarla çalışan sağlık disiplinlerini ortak bir platformda buluşturmak, bilgileri güncellemek ve paylaşımları artırmaktır. 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 44 Sağlık bilimleri alanında araştırma önceliklerinin belirlemesi uluslararası bir eğilimdir. Araştırma önceliklerinin belirlenmesinin önemi belirleme yöntemleri ve farklı ülkelerin araştırma önceliklerini incelemek ve Türkiye deki durumu da gözden geçirmek istediğimiz oturumda birçok sorunun cevabını birlikte tartışabileceğimizi düşünüyorum. Yüzyılımıza damgasını vuran ve insanlık tarihinin en büyük felaketlerinden biri olan Covid 19 pandemisi güncel sorunlarımızın en önemlilerinden birisidir. Pandemiden her ülke, her toplum, her birey farklı şekillerde etkilendi. İnsanların bedensel, psikolojik ve iç içe geçen pek çok sorunla karşılaştığını biliyoruz. Bu nedenle de Pandemide Sağlığı Koruma Ve Geliştirme başlığı altında gerçekleştireceğimiz oturumda farklı sağlık disiplinlerinden değerli bilim insanlarının katkısı ile Covid 19’un etkilerini farklı disiplinler gözü ile inceleyeceğiz ve pandemi sürecinin ortaya çıkardığı/çıkaracağı etkilerden korunmaya yönelik almamız gereken önlemleri konuşacağız. Ayrıca bu zorlu süreçte önemli sayıda COVID-19 hastasının tedavisinin ve bakımının başarılı bir şekilde gerçekleştirildiği hastane ve yoğun bakım deneyimleri ile bir belediyemizin yürüttüğü pandemi hizmetleri paylaşılacaktır. Pandemi hızla gelişmeye devam ederken, sadece sağlık bakım sistemi değil aynı zamanda sağlık disiplinlerinin eğitimi de bu süreçten etkilenmiş, sosyal mesafe ve karantina gibi önlemler bu bölümlerde okuyan öğrencilerimizin dünya çapında öğrenme şekillerini derinden değiştirmiştir. Covid-19 pandemi dönemi eğitimde sorunlar yaşanmasına neden olmakla birlikte eğitim sistemlerinin yeniden gözden geçirilmesi, temel felsefesinden uzaklaşmış ve geçerliliği tartışılan yöntemlerin de güncellenmesi için bir fırsat olarak değerlendirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Bu süreçte hangi dersleri çıkardık ve Pandemi sonrası sağlık disiplinlerinin eğitiminin en etkili ve verimli bir biçimde nasıl sunulacağı ve paradigma değişimleri tartışılacaktır. Dünyada birçok ülkede büyük bir demografik geçiş süreci yaşanmaktadır. Kişilerin sağlık durumlarının iyileşmesi sonrasında daha uzun yaşam beklentisi geçen yüzyılın en önemli gelişmesi olmuş ve dünyada birçok gelişmiş ülkede nüfusun yaşlanma süreci çoktan başlamıştır. Evet dünya geri dönüşümü olmayan bir demografik dönüşüm süreci yaşamakta ve bu durum sosyal yapı üzerinde özellikle sağlık sistemlerinde önemli değişimleri de beraberinde getirmektedir. Yaşlanmayla birlikte birçok hastalığın meydana gelmesinin yanı sıra birylerde fonksiyonel kapasite kaybının ortaya çıkması, bireyin günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmesinde başkalarının yardımına gereksinimini artırmaktadır. Yaşlılıkta ortaya çıkan kompleks hastalık ve tedavilerin etkin yönetimi yaşlı bireylerin bir bütün olarak ele alınıp değerlendirilmesi ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Bu sürecin yönetilmesinde sağlık 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 45 disiplinlerinin yaklaşımını ve çözüm önerilerini “Demografik Değişim ve Sağlık Hizmetleri” oturumunda tartışmayı planladık. Değerli katılımcılar Dünyada ve ülkemizde nüfus yaşlanmasına paralel olarak, hastalık yükü artış göstermekte ve bu hastalıkların büyük bölümünü kronik hastalıklar oluşturmaktadır. Kronik hastalıkların giderek artması, kronik hastalık kontrolü ve toplum temelli hastalık yönetimi programlarının önemini arttırmanın yanı sıra ekonomik ve sosyal açıdan kronik hastalıkların getirdiği yükün azaltılmasına yönelik etkin sağlık politikaları ve girişimlere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Kronik hastalıkların yönetiminde birinci basamakta yaşanan sorunlar ve hemşire, fizyoterapist ve diyetisyenlerin kronik hastalık yönetimideki önemi tartışılacaktır. İnternet teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte hayatımıza giren sosyal medya sıradan bir iletişim aracı olmanın ötesine geçerek hayatımızın her alanında dijitale doğru bir dönüşüm yaşanmasına sebep olmuştur. Bu dönüşüm hayatımızın birçok alanında değişimleri de beraberinde getirmiştir. Bu değişimlerin en köklüsü sağlık alanında yaşanmıştır. Bu açıdan sosyal medya çok kısa süre de çok geniş kitlelere ulaşma imkânı sağlaması, dünyanın her yerindeki bilgi ve gelişmeye en hızlı şekilde erişim imkanı sunması sebebiyle sağlığın korunması, geliştirilmesi ve güçlendirilmesi konusunda en önemli araçlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda sosyal medya bilinçli ve doğru kullanıldığında toplum sağlığının korunması ve güçlendirilmesi konusunda en etkili araçlardan biri konumundadır. Ancak sağlığı tehdit eden birçok gelişmeden de aynı hızla haberdar olma imkânı sağlamaktadır. Bu nedenle de sosyal medyanın sağlığımıza etkilerinin paylaşılacağı bir oturumda güncel yaklaşımları konuşmak istedik. Kongre programımızda Salon 2’de beslenme ve diyetetik, ergoterapi, fizyoterapi, hemşirelik, acil yardım ve afet yönetimi ile ebelik alanlarındaki güncel gelişmeleri takip etmek için değerli bilim insanlarını dinleyeceğiz. Bu spesifik alanların yanı sıra sağlık bilimlerinde akreditasyon ve doktora eğitimi ile sağlık bilimlerinde politik savunuculuk oturumlarımızda değerli konuşmacılarımız ile birlikte olacağız. Nitelikli bir eğitim için kalite ve akreditasyon önemli bileşenlerdir. Kaliteli bir eğitim vermek isteyen kurumlar verdiği eğitim ve öğretim hizmetlerinin kalitesini ölçmek ve iyileştirmeler yapıp yeniden değerlendirme sürecini bir sistem dahilinde sürekli hale getirmek durumundadır. Buradan yola çıkarak sağlık bilimlerinde akreditasyon ve doktora eğitimi 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 46 oturumlarında kalite standartları ile ilgili uygulamalar ve gelişmeler bir bütün olarak ele alınacak ve değerlendirilecektir. Sağlık profesyonelleri savunuculuk sürecinde bireylerin/hastaların toplum kaynakları ile bağlantı kurmasını sağlayarak, sağlık hedeflerini elde etmelerinde onların yararına hareket eden meslek gruplarıdır. Savunuculuk bilgilendirmeden rol model olmaya dek, farkındalık oluşturma ve beceriler geliştirme; bireylerin/hastaların daha fazla bilinçli seçimler yapmalarına, sağlık hedefleri için daha etkili eylemlerde bulunmalarına olanak sağlamaktadır. Bu bağlamda çeşitli sağlık disiplinleri gözüyle politik süreçlere daha fazla katılımda geliştirilebilecek eylemler ve stratejilerin tartışılacağı bir oturumda birlikte olmaktan keyif alacağınızı umuyoruz. Sayın katılımcılar Programımızda 3 konferansımız bulunmaktadır. Bunlardan ilkini 25 Kasım kadına yönelik şiddetle mücadele günü vesilesiyle Kadına Yönelik Şiddet ve Sağlık Çalışanlarının Gücü başlıklı konuşması ile bu alanda çok kıymetli hocamız Sayın Prof. Dr. Serpil Salaçin’i az sonra dinleyeceğiz. İkinci konferansımızda Prof. Dr. Gamze Akbulut Obezite Tedavisinde Popüler Diyetler konusu ile bizlerle birlikte olacak. Aşı: Bireysel Sorumluluk mu? Zorunluluk mu? isimli son konferansımızda değerli bir bilim insanımız Prof. Dr. Sayın Ahmet Saltık’ı dinleyeceğiz. Kongre kapsamında konuşacağımız, tartışacağımız bilimsel konuların sağlık hizmetlerinin sunumunda, sağlık bilimleri eğitim süreçlerinde ve sağlık araştırmalarında hem yol göstermesini hem de etkili uygulamalar için zemin oluşturmasını diliyorum. Ayrıca kongrenin sürdürülebilir olmasının son derece önemli olduğunun bilinci ile daha sonraki yıllarda da bu kongrenin devamlılığını sağlayacağımızı bildirmek istiyorum. Son olarak kongrenin düzenlenmesinde en büyük desteği aldığımız üniversitemiz rektörü sayın Prof. Dr. Bülent Çakmak’ a, tüm ekip arkadaşlarıma teşekkür ederek kongremizin her aşamasında emeği geçen herkesi tebrik ederek, hepimiz için etkili, verimli ve keyifli bir kongre olmasını diliyorum. Saygı ve sevgilerimle… 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 47 DAVETLİ KONUŞMACI METİNLERİ INVITED BACKGROUND PAPERS 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 48 YAŞLI POPÜLASYONDA BESLENME VE SAĞLIK RİSKLERİ Prof. Dr. Nilüfer ACAR TEK Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Yaşlanma hücrelerin, dokuların ve organizmaların tümünde zamanın ilerlemesiyle meydana gelen, geri dönüşsüz, yapısal ve işlevsel değişimlerin tümünü içeren bir dönemdir. Yaşlanma, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olan karmaşık bir süreçtir. Yaşlanmayla birlikte birçok hücresel ve fizyolojik değişikliğin meydana geldiği tanımlanmış olmasına rağmen, yaşlanmanın kesin moleküler nedenleri bilinmemektedir. Dünyada ve ülkemizde nüfus hızla yaşlanmaktadır. Türkiye İstatistik kurumunun verilerine göre yaşlı nüfus son beş yılda %22,5 artmıştır. Ülkemizde yaşlı nüfusun, toplam nüfusa oranı 2020 yılında %9,5 olmuştur. Yaşlı sağlığı genel olarak sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Yaşlanma süreci bu faktörler ile ilerleyici biyolojik değişiklikler arasındaki etkileşimi yansıtmaktadır. Yaşlanmayla meydana gelen değişiklikler, homeostatik mekanizmaların azalması yaşlının; beslenmesinde bozulmaya ( iştah, besin alımı, besinlerin vücutta biyoyararlılığının değişmesine) yol açmaktadır. Beslenme sorunlarının görülme sıklığı ve yaygınlığı da yaşla birlikte artmaktadır. Yaşlılarda çok çeşitli sebeplerle besin alımının azaldığı ve bu durumun yetersiz ve dengesiz beslenmeye neden olduğu bilinmektedir. Yaşlanma ile oluşan tat ve koku almada azalma, diş kayıpları, iştahsızlık, besin ögelerinin sindirimi ve emiliminin azalması gibi fizyolojik faktörler beslenmeyi olumsuz etkileyebilmektedir. Yaşlanma ile birlikte, besin tüketiminin azalması, duyusal algının bozulması (iştahsızlık, tat, koku), fizyolojik değişiklikler (doku organ sist. değişmesi ve rezervlerin azalması), çiğneme-yutma güçlüğü, emilim bozuklukları, komorbid hastalıklar ve ilaçlar(emilimi azaltma/engelleme) gibi fizyolojik ve sosyal değişiklikler, yetersiz beslenme (malnutrisyon, sarkopeni, obezite ve özellikle mikro besin ögesi yetersizlikleri) riskini artırmaktadır. Beslenme alanında ulusal düzeyde en geniş kapsamlı ve en son yapılmış araştırma olan Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması-2017 (TBSA-2017) çalışmasının 2019 yılında yayınlanan raporuna göre; 65 yaş ve üzeri yaşlı bireylerin %84.9’u sürekli bir sağlık sorununun olduğunu beyan etmiştir. Yaşlı erkeklerin %48.2, kadınların %65.4’ü kardiyovasküler hastalığı bulunduğunu, tüm yaşlıların %84.1’i ağız ve diş sağlığı sorunu bulunduğunu, %26,4’ü diyabetli olduğunu, % 25.9 kas ve iskelet sistemi hastalıkları olduğunu, %11.8’i sindirim 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 49 sistemi hastalıkları olduğunu beyan etmiştir. Ayrıca yaşlıların %9.8’inin nöropsikiyatrik bozuklukları olduğu (erkeklerde %5.9, kadınlarda %12.8) belirlenmiştir. Bu hastalıkların varlığı beslenme yetersizliklerinin hem nedenleriyle hem de sonuçlarıyla ilişkilidir. Hastalık yükünün artması, besin tüketimini bozarken, çoklu ilaç kullanımı artırmaktadır. Yaşlılık döneminde yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması; kronik hastalıkların oluşumunun önlenmesi, tedavisi, sağlığın korunması, iyileştirilmesi, geliştirilmesi ve yaşam kalitesinin artırılması açısından önem taşımaktadır. Ancak, çalışmalar yaşlıların önerilen miktarlarda besin öğesi alımını; sadece besinler yolu ile yeteri kadar sağlayamadığını göstermektedir. Bu nedenle özellikle protein enerji malnutrisyonu, D, B2, B6, B12 vitaminleri, folat, kalsiyum, magnezyum, çinko gibi mikro besin ögesi yetersizlikleri de yaşlılarda sık görülmektedir. Aktif ve yaşam kalitesi yüksek olarak yaşlanma sürecini sürdürmesi için sağlığının korunması ve geliştirilmesi için yeterli ve dengeli beslenmesinin sağlanması anahtardır. Ayrıca varsa beslenme sorunlarının erken dönemde saptanması ve hızla düzeltilmesi yaşam kalitesinin artırılması ve komorbid hastalıkların tedavisine destek olacaktır. 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 50 KIRILGANLIK VE EGZERSİZ FRAILTY AND EXERCISE İsmail ÖZSOY Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Konya, Türkiye, ozsoy.ismail@yahoo.com ÖZET Kırılganlık, tüm sağlık çalışanları için takip ve tedavide en karmaşık ve en zorlayıcı sorunları oluşturan hasta grubunu tanımlarken kullanılmaktadır. Kırılgan yaşlılar minör bir sağlık sorununda bile fonksiyonel bağımsızlıklarını kaybederler ve yeniden homeostazı sağlamaları oldukça zordur. Kırılgan vücut yapısı sarkopeni, immün yetmezlik ve nöro-endokrin düzensizlik olmak üzere 3 temel değişime dayanmaktadır. Bu değişimlerle total fizyolojik kapasitede azalma meydana gelmektedir. Total fizyolojik kapasitede azalma beraberinde total enerji harcamasında azalmaya neden olan bir kısır döngüye neden olur. Bu olumsuz tablonun değiştirilmesinde en önemli etken fiziksel aktivite ve egzersizdir. Egzersiz kas kütlesinde artma, dengenin geliştirilmesi, aerobik kapasitenin arttırılması ile kırılganlığın gelişmesini önlemektedir. Kırılgan bireylerde aerobik egzersizler, dirençli egzersizler ve denge eğitimi ön plana çıkan egzersiz tipleridir. Bu egzersizlerin ayrı ayrı ya da birlikte uygulandığı egzersiz programları önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: kırılganlık, egzersiz, fiziksel aktivite ABSTRACT Frailty is used to describe the patient group that poses the most complex and challenging problems in follow-up and treatment for all healthcare professionals. Frail elderly people lose their functional independence even with a minor health problem and it is very difficult for them to regain homeostasis. The frail body structure is based on 3 basic changes: sarcopenia, immunodeficiency and neuro-endocrine dysregulation. With these changes, a decrease in total physiological capacity occurs. A decrease in total physiological capacity causes a vicious circle that causes a decrease in total energy expenditure. The most important factor in changing this negative picture is physical activity and exercise. Exercise prevents the development of frailty by increasing muscle mass, improving balance, and increasing aerobic capacity. Aerobic exercises, resistance exercises and balance training are the types of exercise that come to the fore in fragile individuals. Exercise programs in which these exercises are applied separately or together are recommended. Key Words: frailty, exercise, physical activity 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 51 KIRILGANLIK Kırılganlık, tüm sağlık çalışanları için takip ve tedavide en karmaşık ve en zorlayıcı sorunları oluşturan hasta grubunu tanımlarken kullanılmaktadır.1 Kırılgan yaşlılar minör bir sağlık sorununda bile fonksiyonel bağımsızlıklarını kaybederler ve yeniden homeostazı sağlamaları oldukça zordur. Kırılganlık, yaşamın bir süreci olabilir.2 Sağlıklı bir birey yaşamın bir bölümünde çeşitli nedenlerle kırılgan bir birey olabilir. Total fizyolojik kapasitedeki azalma kırılganlığın seyrini ve şiddetini belirlemektedir.3 KIRILGANLIK KRİTERLERİ Kırılganlığın tanımı gibi kırılganlık kriterlerinin belirlenmesi de oldukça önemli ve güçtür. Kırılganlık kriterlerini belirleyen 4 çalışma aşağıdaki gibidir: -Kardiyovasküler Sağlık Çalışması -Kadın Sağlığı ve Yaşlanma Çalışmaları -Kanada Sağlık ve Yaşlılık Çalışması -Balducci Kırılganlık Kriterleri Kırılganlıkla ilgili olarak kilo kaybı, halsizlik, dayanma gücü ve enerjinin azalması, yavaşlık ve azalmış fiziksel aktivite öne çıkan kriterlerdir.4 KIRILGANLIK PATOGENEZİ Kırılgan vücut yapısı 3 temel değişime dayanmaktadır. -Sarkopeni -İmmün Yetersizlik -Nöro-endokrin Düzensizlik Sarkopeni ile birlikte; iskelet kas kütlesinde azalma, kuvvet ve egzersiz kapasitesinde azalma, insülin rezistansında artma meydana gelir. İmmün yetersizlik ile birlikte; interleukin 2 azalır, immünoglobülin G ve A azalır ve interleukin 6 artar. Nöro-endokrin düzensizlik ile birlikte; büyüme hormonu, östrojen ve testosteron azalır ve sempatik tonüs artar.5 KIRILGANLIK VE EGZERSİZ Kırılganlıkla mücadelede medikasyon dışında en önemli yöntem olarak fiziksel aktivite ve egzersiz ön plana çıkmaktadır. Egzersiz eğitimi kas kütlesini, egzersiz kapasitesini ve yürüme hızını arttırmasının yanında günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini kırılgan bireylerde geliştirmektedir. Egzersizin hücresel olarak etki mekanizması incelendiğinde protein sentezini 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 52 ve insülin benzeri büyüme faktörünü arttırırken; inflamatuar sitokinler ve reaktif oksijen türlerini azalttığı ve bu sayede kas kütlesini koruduğu ve arttırdığı gösterilmiştir. Literatürde aerobik egzersizler, dirençli egzersizler ve denge eğitimi uygulamalarının birlikte ya da ayrı ayrı kırılgan bireylerde uygulanmasının etkili olduğu gösterilmiştir.6-8 KAYNAKÇA 1. Cesari M, Calvani R, Marzetti E. Frailty in Older Persons. (2017). Clin Geriatr Med. Aug;33(3):293-303. 2. Tabue-Teguo M, Simo N, Gonzalez-Colaço Harmand M, Cesari M, Avila-Funes JA, Féart C, Amiéva H, Dartigues JF. Frailty in elderly: a brief review. (2017) Geriatr Psychol Neuropsychiatr Vieil. Jun 1;15(2):127-137. 3. Proietti M, Cesari M. Frailty: What Is It? (2020). Adv Exp Med Biol.1216:1-7. 4. Clegg A, Young J, Iliffe S, Rikkert MO, Rockwood K. Frailty in elderly people. Lancet. 2013 Mar 2;381(9868):752-62. 5. Espinoza S, Walston JD. Frailty in older adults: insights and interventions. (2005) Cleve Clin J Med. Dec;72(12):1105-12. 6. Theou O, Stathokostas L, Roland KP, Jakobi JM, Patterson C, Vandervoort AA, Jones GR. The effectiveness of exercise interventions for the management of frailty: a systematic review. (2011) J Aging Res. Apr 4;2011:569194. 7. Navarrete-Villanueva D, Gómez-Cabello A, Marín-Puyalto J, Moreno LA, Vicente- Rodríguez G, Casajús JA. Frailty and Physical Fitness in Elderly People: A Systematic Review and Meta-analysis. (2021) Sports Med. Jan;51(1):143-160. 8. Jadczak AD, Makwana N, Luscombe-Marsh N, Visvanathan R, Schultz TJ. Effectiveness of exercise interventions on physical function in community-dwelling frail older people: an umbrella review of systematic reviews. (2018) JBI Database System Rev Implement Rep. Mar;16(3):752-775. 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 53 GİRİŞ Ortaya çıkardıkları sonuçlar itibariyle afetler, oluşan zarar ve kayıpların telafisi açısından ülke kaynaklarını sömüren bir özelliğe sahiptir. Her yıl Dünya’nın farklı coğrafyalarında birçok farklı afet yaşanmaktadır. Yaşanan bu afetler sonucunda pek çok insan hayatını kaybetmekte veya etkisi uzun süren olumsuzluklarla yüz yüze kalmaktadır. Ülkeler, afetler nedeniyle yitirdikleri yetişmiş insan gücünün yanı sıra, zarar gören altyapı tesislerinin işlevini kaybetmesi, işler haldeki üretim girdilerindeki azalma, farklı kullanım amaçları için inşa edilmiş binaların kullanılamaz hale gelmesi, normal günlük yaşam ritminin bozulması ve bu nedenle ortaya çıkan toplumsal çöküntü gibi onarımı zor olan zararlara uğramaktadır. Afetlerin ülke ekonomisine vereceği zarar, afetin türüne, büyüklüğüne, bölgesine ve zamanına göre farklılıklar gösterse de, ülkemiz açısından ele alındığında, ortalama bir yaklaşımla, her afetin gayri safi milli hâsıla tutarının %1’ine karşılık gelen bir kayba neden olduğu söylenebilir. 1999 yılında meydana gelen Marmara Depremi ise büyüklüğü, etkilediği nüfus ve bölge özellikleri dikkate alındığında bu kaybı en az 3 katına çıkarmıştır. Devlet Planlama Teşkilatının derlediği sonuçlara göre, bu depremden etkilenen bölgenin gayri safi milli hâsıla açısından payı %35 dolayındadır. Bu depremin, genel açıdan bakıldığında, Türkiye ekonomisinin yıllık büyüme hızını yaklaşık 2 puan düşürdüğü görülmektedir. Sektörel açıdan ele alınacak olursa, bölge itibariyle bu olumsuz etkinin farklı düzeylerde oluştuğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin bölgenin turizm sektörü, 1999 Marmara Depremi’nden yaklaşık olarak yarı yarıya olumsuz etkilenmiş, bu sektörün yıllık beklenen büyüme hızı yaklaşık %9 düzeyindeyken %5’in altına düşmüştür. Bu verilerden de anlaşıldığı üzere, yaklaşık 13 milyar Amerikan Doları tutarında maddi kayba neden olan bir afetin ortaya çıkardığı kayıpları telafi etmek, birçok yeni kalkınma projesini devreye sokmayı ve etkileri günümüze dek uzana gelen pek çok ekonomik tedbirin uygulanmasını gerektirmiştir. 1999 Marmara Depremi yaklaşık 90 bin binayı kullanılamaz hale getirmiştir. Ülke ekonomisine büyük oranda katma değer sağlayan pek çok sanayi tesisi zarar görerek üretimlerine ara vermek zorunda kalmıştır. Depremden etkilenen bölgenin sanayi katma değeri içindeki payının yaklaşık %47 dolayında olduğuna dikkat edilirse, depremin etkilerinin yalnızca bu bölge ile sınırlı kalmadığı ve ülkenin tamamındaki sanayi üretimi üzerinde olumsuz bir etki yaptığı anlaşılacaktır. Ayrıca 1999 Marmara Depremi, meydana geliş zamanı ile ilgili olarak, on binlerce canın kaybolmasına yol açmıştır. Yine bölge olarak ele alınacak olursa, nüfusun yüksek oranda BİRİNCİL ve İKİNCİL AFETLERE HAZIRLIK AŞAMASINDA RİSK YÖNETİMİ Günhan ERDEM Prof.Dr., Girne Amerikan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Acil Yardım ve Afet YönetimiBölümü 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 54 eğitimli ve sanayi açısından vasıflı işgücüne sahip olduğu görülmektedir. Sonuçta ülke tarihinin, zarar büyüklüğü açısından ikinci büyük depremi olan bu büyük afet, gelişmekte olan bir ülke olan ülkemizin ekonomisi üzerinde telafisi yıllar sürecek bir darbeye neden olmuştur. Gelişmekte olan ülkeler açısından sürdürülebilir kalkınma programları hayati öneme sahiptir. Afetler ise neden oldukları kayıplardan dolayı sürdürülebilir kalkınma programlarının işleyişi üzerinde olumsuz etkilere yol açmakta, bu programlar için öngörülmüş kaynakların afet sonrası iyileştirme uygulamalarına sevk edilmesine neden olmaktadır. Bu nedenle afetlerin neden olduğu zararları olabilecek en düşük düzeyde tutabilmek adına, afet risklerinin azaltılmasına dönük uygulamaların devreye sokulması gelişmekte olan ülkeler açısından sürdürülebilir kalkınma programlarının kesintiye uğramadan uygulanmasını sağlayacağından, gelişmekte olan ülkelerin, afet yönetimi açısından benimsedikleri yönetim anlayışını modern anlamda bütünleşik afet yönetimi sistemine doğru hızla geliştirmelerinde büyük yarar bulunmaktadır. Burada sorulması gerekenler şunlar olmalıdır: “Afete dirençli ülke haline gelebilmek için önce gelişmiş bir ülke konumuna mı ulaşmak gerekir; yoksa gelişmiş bir ülke konumuna erişebilmek için öncelikle afete dirençli bir ülke haline mi gelmek gerekir?” Afete dayalı kayıplar genellikle aşırı nüfusa sahip, ekonomik ve sosyal etkinliklerin yoğunlaştığı kentsel alanlarda ortaya çıkmaktadır. Bu da afetlerin etkilerini bilip uygulanacak stratejileri geliştirmeyi gerektirir. Afetlere maruz kalanların %90’ı gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Başta yoksulluk ve aşırı nüfus olmak üzere oturmamış demokrasi ve yönetim anlayışında görülen yolsuzluklar insanları afet riski altında yaşamak zorunda bırakabilmektedir. Afet yönetiminin kalkınma ile ilişkisini doğru bir biçimde kurabilmek açısından, afetlere karşı yapısal riskler azaltılmalı, çevrenin korunması ve ekosistemin bozulmaması sağlanmalı, toplumun yaşam kalitesi yükseltilmeli, yerel ekonomiler güçlendirilmeli, bölge içi ve bölgelerarası eşitsizlikler giderilmeli ve yerel düzeyde bir konsensüs oluşturularak kamu ve özel sektör dahil tüm aktörler sürece dahil edilmelidir. Gelişmiş ülkelerde kalkınmaya yönelik programlar afet yönetimi konusunu da kapsayacak şekilde oluşturulmaktadır. Türkiye’de de insanların yaşayacağı güvenli, düzenli ve sağlıklı kentler üretmek için planlamayla geliştirilmiş ve toplumun tüm kesiminin katılımının sağlandığı afet yönetim sistemi benimsenmelidir. Örneğin, Japonya geliştirdiği afet yönetim sistemiyle depremlerin afet olarak etkisini azaltmada tipik bir örnektir. RİSKYÖNETİMİ Modern bütünleşik afet yönetimi sistemi, risk ve kriz yönetimi evrelerinin birbiri ile uyumlu şekilde ve mümkün olduğunca tek merkezden koordineli yürütülmesi esasına dayalı olarak 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 55 geliştirilmiştir. Her ne kadar risk yönetimi zarar azaltma ve hazırlıklı olma evrelerini, kriz yönetimi ise müdahale ve iyileştirme evrelerini kapsar gibi görünse de bu iki yönetim süreci her evresi ile birbirine bağlıdır. Kriz yönetimi evresi hadise ortaya çıktıktan sonraki müdahale ve iyileştirme yöntemlerinin uygulanmasını kapsamaktadır. Ancak, kriz yönetimi evresinde ele alınacak işlemler de beraberinde pek çok riski kapsayabilmektedir. Olası bir hasarlanma sonrası yürütülecek olan iyileştirme çalışmalarının bir sonraki afete dayanıklı sonuçlar vermesi isteniyorsa, bunun temeli de risk yönetimi kapsamında yürütülecek çalışmaların sonuçlarına dayanacaktır. Bu nedenlerden dolayı gerçekte akılcı risk yönetimi bütünleşik afet yönetimi sisteminin her evresi için ön planda tutulması gereken bir “olmazsa olmaz”dır. Risk, modern topluma ve bu toplumda yaşayan bireye yönelik bir tehdittir. Risk yaşamın bir parçası ve zorunluluğu olarak kabul edilse de insanlar somut olarak karşılaştıkları afetlerde bile bu risk ve tehlikeyi ciddiye almayabilmektedirler. Bu sebeple de yaşanan kayıplar büyük olabilmektedir. Risk yönetiminin ana hatlarını, zarar görebilirlik, risk analizi, zarar azaltma, artık risk, tahmin, uyarı ve önlem kavramları oluşturur. Zarar görebilirlik (savunmasızlık) dışardan gelen zararlı etkilere karşı bir sistemin (yapı, tesis, şirket, ülke, devlet gibi) duyarlılığı olarak tanımlanabilir ve dört önemli faktörle etkileşim içindedir. Afet bir sebep değil, sonuçtur. Afetin büyüklüğü risk (veya tehlike) ile toplumun savunmasızlığına bağlıdır (Afet = Risk * Savunmasızlık). 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 56 Risk analizi, mevcut risklerin saptanarak derecelendirilmesi ve en yüksek olanlardan başlayarak tamamının kabul edilebilir bir seviyeye indirilmesi için gerekli uygulamaları planlayarak yürürlüğe koymaktır. Risk analizi bir kereye özgü olmamalı, sürekli olarak gözden geçirilerek yenilenmelidir. Risk analizinin basamakları şunlardır: 1. Risklerin belirlenmesi 2. Risklerin derecelendirilmesi 3. Uygunsuzlukların tanımlanması 4. Tehlikelerin tanımlanması 5. Alınacak önlemlerin belirlenmesi 6. Zarar azaltma (iyileştirme) çalışmalarının belirlenmesi 7. İyileştirme çalışmalarının yerine getirilmesi için sorumluların belirlenmesi 8. İyileştirme çalıştırmalarının gerçekleştirilmesi 9. Risklerin kabul edilebilir seviyeye indirilip indirilmediğinin sürekli izlenmesi Bu işlemler gerçekleştirilirken ilgili ve sorumlularla her aşamada sürekli iletişim içinde olmak gereklidir. Risk yönetiminin en önemli evresi olan zarar azaltma ise afet yönetiminin kalbidir. 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 57 Afetler, tehlike ile toplumların hassasiyetinin kesişmesi sonucunda oluşur. Bu nedenle afeti küçültmek için (fay hattının yerini değiştirmek gibi) tehlikeleri ortadan kaldıramayacağımıza göre toplumun hassasiyetini azaltmak üzerinde durmamız gerekir. Bu nedenle, modern afet yönetiminde fay hatları gibi tehlikeler değil, onlara karşı olan zayıflıklar üzerinde çalışılır. Risk Yönetimi en iyi şekilde uygulansa bile risklerden tamamen kaçınılması mümkün değildir. Risk ancak azaltılabilir. Geriye kalan risk «artık (önlenemez) risk» olarak adlandırılır. Burada önemli olan artık riski mümkün olabildiğince en düşük seviyeye indirebilmektir. Risk yönetiminde yapılması gereken işlemler: – Bir bölgede ortaya çıkabilecek bir acil durum veya afet sonrasında oluşabilecek zararın boyutunu yükseltecek riskleri belirlemek, – Daha sonra da bu riskleri ortadan kaldırmak veya makul bir düzeye indirmektir. Bu işlemler genel olarak dört adımda gerçekleştirilir: 1. Adım: Bilgi Toplama ve Tehlikeleri Belirleme Öncelikle yapılması gereken ilk iş herhangi bir acil durum veya afete neden olabilecek tehlikeleri saptamaktır. Bu işlem üç farklı süreçte gerçekleştirilir: Retrospektif bilgi toplama süreci: Risk değerlendirmesi konusunda ele alınan bölge genelinde geçmişte yaşanmış acil durum ve afetler nelerdir? Toplanan ve edinilen bilgiler tarih, 25-27 Kasım 2021-Online-Erzurum 58 lokalizasyon, nedenleri ve sonuçları itibariyle düzenlenir. Yaşanmış olan acil durum ve afetlerin şiddet ve büyüklüğü ile ilgili olan faktörler bilimsel olarak gruplandırılır. Bölgenin sahip olduğu özelliklerin belirlenme süreci: Bölgenin iklimsel, meteorolojik, jeolojik ve sismolojik yapısı gibi konularla ilgili bölgeye özgü araştırma yapmış ve yapmakta olan işin uzmanlarından yararlanılmalı, yazdıkları makale, rapor gibi dokümana ulaşarak okunmalıdır. Gözleme dayalı bilgi toplama ve inceleme süreci: Bu süreç, basitçe, «tehlike avı» olarak tanımlanabilir. Arazi yapısı, Kentin ulaşım yolları, Kentin üst ve alt yapı karakteristiği (yollar ve tesisat), Yapı stoğu özellikleri, Sanayi tesisleri, enerji üretim ve depolama tesisleri, baraj, gölet gibi yapılar, İlgili kurum yöneticileri ve çalışanlarının konuya olan yaklaşım, ilgi ve bilgi düzeyleri, Kentte yaşayan halkın nüfusu, yaş dağılımı, eğitim düzeyi, günlük yaşam alışkanlıkları ve afetlere olan yaklaşım kültürleri, müdahale açısından kentin sahip olduğu personel, ekipman ve teknoloji envanteri vs. Tüm bu bilgi toplama ve tehlikelerin değerlendirilmesi aşamasında, varsayılabilecek tehlikeli durumların hepsi için mevcut risklerin varlığının sorgulandığı bir kontrol listesinin hazırlanması yararlı olacaktır. Bu sürecin sonunda ortaya konan